Met de lancering van het manifest ‘Meer grip op leermiddelen’ is er het nodige in beweging gezet rondom (de) leermiddelen(markt). Hoe kijken experts uit het onderwijsveld naar het aanbod vanuit de markt? Aan het woord Colette Hendriks, adviseur leermiddelen bij Openbaar Onderwijs Groningen. Een organisatie met 36 scholen in het speciaal, primair- en voortgezet onderwijs. Een gesprek over verdienmodellen, regie pakken en minder afhankelijk worden.  

“Als adviseur leermiddelen ondersteun en adviseer ik onze scholen over leermiddelen en methodes, inclusief open leermateriaal en eigen materiaal”, zo trapt Hendriks af. “Op elke vo-school werken we met leermiddelencoördinatoren. Zij zorgen voor de operationele werking van de leermiddelen en dat deze besteld kunnen worden. Op onze po-scholen is de directeur en/of de IB’er, in afstemming met het team, betrokken bij het keuzeproces.”  

Hendriks ziet veel verbeterkansen, bijvoorbeeld op het gebied van koppelverkoop. “Er wordt snel gewezen naar de distributeur, maar de uitgever bepaalt hoe de methode eruit komt te zien. Veel producten worden in een breed pakket aangeboden waarbij alleen het gehele pakket kan worden afgenomen. Als je vervolgens vier van de zeven boekjes gebruikt, dan blijft de rest op de plank of belandt het zelfs in de prullenbak. Waarom deze koppelverkoop als dat niet de wens van het onderwijs is? Wanneer scholen geen gebruik willen maken van een werkboek of de licentie, dan zijn ze niet goedkoper uit. Vraag en aanbod kunnen écht beter op elkaar afgestemd worden. De uitgeverijen zouden beter kunnen luisteren naar de vraag vanuit het onderwijs.”  

Transparantie 

Dit geldt ook voor de distributeurs, met name in het primair onderwijs, vindt Hendriks. “Je ziet in het po dat de markt gedomineerd wordt door enkele partijen. Ook merk ik dat de distributeurs in het vo meer meedenken en meer inzicht geven bij een aanbesteding. In welke mate worden licenties geactiveerd? Worden alle boekjes gebruikt? Wat zijn mijn totale uitgaven of per vak? In het vo krijg ik hier inzicht in, maar in het po is dit minder transparant. Dit maakt het lastig om hier regie op te voeren.”  

Zelf aanbesteden 

“Om onze regie te behouden heeft ons schoolbestuur de aanbesteding zelf uitgevoerd met onze eigen inkoopafdeling, zowel voor onze po- als vo-scholen. Het grote voordeel is dat je scherper je wensen op tafel kunt leggen. Ik kan dit andere schoolbesturen echt aanraden. Zeker als je wat groter bent. Kleinere besturen zou ik adviseren om krachten te bundelen.” 

Hierbij pleit Hendriks ook voor realistische verwachtingen: “Als je zelf een aanbesteding gaat schrijven en aangeeft, ik wil het boek maar het werkboek wil ik los kunnen bestellen, dan is er geen partij die zich inschrijft. Ergens houden scholen en leveranciers elkaar ook in de greep. Daarom moeten we zorgen dat we met elkaar in gesprek raken en onze wensen aangeven. Onze vraag verbreden en dan collectief zeggen: wij willen geen koppelverkoop meer.”  

Manifest ‘Meer grip op leermiddelen’ 

Hendriks was dan ook verheugd toen het manifest ‘Meer grip op leermiddelen’ door een brede coalitie van onderwijspartijen gelanceerd werd. “Mijn eerste reactie was: wat fijn, dit speelt in ieder geval breder. Tegelijkertijd was ik ook benieuwd naar hoe de Tweede Kamer hierop gaat reageren en wat zij ermee gaan doen.” 

“Als overheid kun je natuurlijk niet tegen private partijen zeggen: foei, dit mogen jullie niet meer doen. Maar je kunt wel het gesprek aangaan en bijdragen aan meer balans in de markt. Fijn dat de staatssecretaris in haar recente Kamerbrief aangeeft hier werk van te willen maken.”  

“Wat wenselijk zou zijn is een gecontroleerde catalogus waar we allemaal uit kunnen putten. Waar voldoet die methode allemaal aan als het gaat om bijvoorbeeld differentiatie of thematisch werken? Wat vinden andere leraren en docenten ervan? Deze catalogus zou het liefst onder regie van de publieke sector tot stand moeten komen.” 

De leraar centraal 

Scholen kunnen zelf ook minder afhankelijk worden van de markt, vindt Hendriks. “De methodes zitten zo vol, dat leraren onderdelen gebruiken. Hoe meer curriculumbewust, hoe beter de leraar kan bepalen of het gewenste niveau en de kerndoelen behaald worden. Dit maakt het eenvoudiger om zelf je eigen leermateriaal samen te stellen. Je zou ook kunnen denken aan een slanke methode als basis. Dit geeft de leraar de ruimte om eigen materiaal toe te voegen, en dit biedt voordelen op financieel en duurzaam vlak.”  

Scholencollectief leermiddelen    

Hendriks stond een aantal jaar geleden aan de wieg van het Scholencollectief leermiddelen. “Samen met drie andere schoolbesturen hebben wij ons eigen netwerk opgericht. Hier wisselen we kennis uit, leren we van elkaar en ondersteunen we waar nodig. Iedereen kan zich aansluiten om op strategisch en tactisch niveau ervaringen uit te wisselen en om elkaar te adviseren bij vraagstukken binnen alle facetten rondom de leermiddelenketen.”  

“Ik hoop echt dat het open gesprek met alle ketenpartners in verbinding gevoerd gaat worden. Het is heel erg nodig om voor meer transparantie en keuzevrijheid te zorgen zodat het onderwijs de regie kan pakken, zo besluit Hendriks.”