Blog Freddy Weima | Sturing, hou het simpel
Het primair onderwijs staat voor een aantal Grand Challenges. De belangrijkste zijn:
- De kwaliteit, zowel de basisvaardigheden als de bredere vorming van kinderen;
- Kansengelijkheid, het onderwijs pakt niet voor iedereen goed uit en de verschillen worden groter;
- Personeelstekorten: we hebben te weinig leraren en schoolleiders en de tekorten zijn oneerlijk verdeeld.
Het is maar de vraag of heftige veranderingen in de sturing hierin gaan helpen. Het gevaar is zelfs aanwezig dat nieuwe ingrepen de problematiek verder verdiepen.
Daarom ben ik zo blij met de zogenaamde ‘denkrichtingen ongeacht sturingskeuze’ in de Kamerbrief van vorig jaar. Ik wil de staatssecretaris daarvoor graag complimenteren. Want wat daar staat, op bladzijden 9, 10 en 11 van die brief, is in hoofdlijnen wat er moet gebeuren als we het over sturing hebben:
- Een overheid die regie neemt. Die helpt om de relevante actoren een glansrol te laten spelen. Want regie is niet zelf doen.
- Een langetermijnkoers op basis van heldere doelen. Minstens 10 jaar, maar het zou nog beter zijn als we naar 2040 kijken. Scholen, leraren en leerlingen hebben perspectief nodig, geen incidentenpolitiek en micromanagement.
- Structurele taken structureel bekostigen. Zeker de afgelopen jaren zijn we bedolven onder de subsidieconfetti. Het zorgt er momenteel – nu de subsidie op veel plekken op is - voor dat goede mensen moeten vertrekken terwijl we ze eigenlijk keihard nodig hebben. Er staat veel structureel geld op de rijksbegroting, laten we dat ook structureel besteden.
- Professionalisering op alle niveaus: sterkere leraren, sterkere schoolleiders, besturen die dat mogelijk maken en zichzelf daarin ontwikkelen. In het po en vo werken we bijvoorbeeld aan bestuurdersaccreditatie naar voorbeeld van de zorg.
- Samenwerking in plaats van concurrentie. Er zitten prikkels in ons systeem die niet helpen, daar moeten we van af. Want we willen goed onderwijs voor alle kinderen. Die samenwerking strekt zich overigens uit tot buiten onze sector: we hebben de regie van punt 1 bijvoorbeeld nodig voor betere wisselwerking met jeugdzorg en kinderopvang.
Eigenlijk zijn we klaar met deze vijf lijnen. Ik hoop vurig dat dit de uitkomst wordt van het sturingsdebat op 12 februari, want aan de hand van deze lijnen kunnen we aan de slag met die Grand Challenges. Ik voeg daar graag nog twee aspecten aan toe.
Zero-sum-verhaal
Ten eerste zijn niet alle 21 bladzijden van de sturingsbrief zo sterk als 9, 10 en 11. Met name de passage over de scenario’s A, B en C zijn problematisch. Het staat haaks op die vijf lijnen, want die drie scenario’s zijn een zero sum-verhaal. Meer macht voor de één, minder macht voor de ander. Maar we hebben iedereen nodig.
Ik zei het al: sterke leraren, sterke schoolleiders, besturen die dat maximaal ondersteunen. Het rapport-Rinnooy Kan uit 2007 pleit al voor versterking van de beroepsgroep. Ik hoop dat het er nu echt van komt.
Sturingsoverload
Ten tweede is de Kamerbrief een reactie op een stevig interdepartementaal beleidsonderzoek naar hetzelfde thema, gepubliceerd eind 2022. Zeker de initiële kabinetsreactie deed geen recht aan de rijkdom van dat rapport.
Mede daardoor is een belangrijk punt onderbelicht gebleven: de sturingsoverload (p.28-29), gedefinieerd als een kwantitatieve overload aan sturingsprikkels die ook nog eens een zelfversterkend effect heeft. Iedereen die in het onderwijs werkt zal dit herkennen: we houden elkaar gevangen in regels, protocollen en toezicht.
In een eerder rapport 'Een verstevigd fundament voor iedereen' uit 2020, laat onderzoeksbureau McKinsey zien dat in het voorafgaande decennium 4.400 brieven van de minister naar de Kamer zijn gegaan met daarin ruim 300 verwachtingen, vaak nieuwe taken, voor het onderwijs. Het is in de jaren daarna niet minder geworden. Sterker nog: als ik kijk naar wat er nu nog op ons af dreigt te komen, dan neemt die sturingsoverload alleen maar toe met een overbodige HR-wet, nieuwe regels voor sociale veiligheid en nieuwe normen in de bekostiging.
Waarmee ik maar wil zeggen: sturing, hou het simpel. Zie de vijf denkrichtingen als toetssteen en help mee met een gezamenlijke strategie om de Grand Challenges te lijf te gaan.
Deze tekst is een bewerking van de inleiding van Freddy Weima tijdens het rondetafelgesprek over dit onderwerp in de Tweede Kamer op 16 januari 2025.