Aan de slag met doelgericht en samenhangend burgerschapsonderwijs
Als het gaat om doelgericht en samenhangend burgerschapsonderwijs, dan zijn er 4 thema’s waarmee schoolteams direct aan de slag kunnen. Naar aanleiding van de resultaten van het peilingsonderzoek burgerschap bieden we u bij deze thema’s reflectievragen. Deze vragen helpen u bij het nadenken over de plek en inhoud van burgerschapsonderwijs op school en in de verschillende groepen. Bij elk thema vindt u ook achtergrondinformatie en links naar hulpmiddelen om uw burgerschapsonderwijs verder te ontwikkelen.
1. Burgerschapsonderwijs is gebaseerd op een visie
De schoolvisie op burgerschapsonderwijs is de gezamenlijke verantwoordelijkheid van het team. Uit het peilingsonderzoek blijkt dat de visie op burgerschapsonderwijs over het algemeen niet vergaand geconcretiseerd is: iets minder dan een zesde van de leerkrachten en een derde van de schoolleiders geeft aan dat er op hun school een visiedocument voor het burgerschapsonderwijs is. Leerkrachten vinden vaker dan schoolleiders dat zij op school burgerschapsonderwijs op hun eigen wijze concretiseren. Concretisering van burgerschapsonderwijs vindt volgens schoolleiders en leerkrachten vooral plaats door het maken van afspraken over de opzet en activiteiten voor burgerschapsvorming.
Welke visie heeft onze school op doelgericht en samenhangend burgerschapsonderwijs?
Op welke manier geef ik de visie van de school concreet en herkenbaar vorm in mijn burgerschapsonderwijs?
Achtergrondinformatie
De afgelopen jaren heeft visievorming met betrekking tot burgerschapsonderwijs veel aandacht gekregen. Er zijn verschillende publicaties en hulpmiddelen verschenen om een schoolvisie op burgerschap te formuleren:
Aan de slag met het opstellen of herijken van de schoolvisie op burgerschapsonderwijs
Gesprekstool BurgerSmaken (VO-Raad)
Met dit instrument, in spelvorm, achterhaalt u wat belangrijke burgerschapsthema’s zijn binnen de school en die een plaats zouden moeten krijgen in je visie op burgerschapsonderwijs. Wat gaat er goed en wat heeft nog aandacht nodig? Uitgangspunten zijn de voorleeffunctie en de school als oefenplaats.
Gesprekstool Pas op de plaats (Stichting School & Veiligheid)
Met dit instrument kunt u bewustwording van de schoolomgeving en een democratische schoolcultuur op gang brengen. Dit kan van belang zijn als u een visie op burgerschapsonderwijs wilt formuleren, of om de bestaande visie te herijken.
Aan de slag met de relatie tussen de schoolvisie op burgerschap en het onderwijs
Burgerkaartenspel (SLO)
Met dit instrument kunt u uw visie op burgerschapsonderwijs verbinden met de praktijk in de groepen en kunt u controleren of de visie en het onderwijs voldoen aan de eisen van de nieuwe burgerschapswet, die ook de basis vormt voor het toezicht door de Inspectie van het Onderwijs.
Stappenplan Burgerschap op de basisschool (Stichting School & Veiligheid)
Hiermee kunt u stapsgewijs, van visie tot en met de evaluatie van het onderwijs, werken aan burgerschapsonderwijs op school.
2. Burgerschap bestaat uit sociale én maatschappelijke doelen
Uit het peilingsonderzoek blijkt dat leraren veel aandacht besteden aan de sociale doelen van burgerschap. Tegelijk blijkt ook dat de maatschappelijke doelen van burgerschap het minst voorkomen en ook in de lessen het minst aandacht krijgen. De sociale doelen van burgerschap betreffen kennis, vaardigheden en houdingen die leerlingen nodig hebben om zich in sociale situaties redzaam te gedragen. De maatschappelijke doelen betreffen de kennis, vaardigheden en houdingen om als burger deel uit te maken van en een bijdrage te leveren aan de Nederlandse maatschappij.
Hoe ziet de verhouding sociale en maatschappelijke doelen van burgerschap eruit bij ons op school?
Wat heb ik als leerkracht nodig om meer aandacht aan de maatschappelijke doelen van burgerschap te besteden?
3. Burgerschapsonderwijs kent een samenhangend aanbod en een doorgaande leerlijn van groep 1 tot en met 8
Uit het peilingsonderzoek blijkt dat burgerschapsonderwijs op scholen een belangrijk onderwerp is, maar dat het volgens ongeveer twee derde van de schoolleiders en leerkrachten op hun school wel verder ontwikkeld zou moeten worden. Een vijfde van de scholen beschikt over een leerlijn burgerschap. De helft van de scholen heeft concrete leerdoelen voor burgerschapsvorming.
In hoeverre ben ik op de hoogte van de doelen van burgerschap in mijn leerjaar en de doelen van het vorige en komende leerjaar?
Op welke plekken in het curriculum van dit schooljaar besteed ik aandacht aan de doelen van burgerschap en hoe hangen deze doelen samen met de doelen van andere vakken?
Wat heb ik nodig voor een samenhangend aanbod in een doorgaande leerlijn voor burgerschapsonderwijs?
SLO ontwikkelde op verzoek van scholen een voorbeeldmatige leerlijn bij de inhouden die in de aangescherpte wet Verduidelijking van de burgerschapsopdracht van augustus 2021 worden genoemd. In de Inhoudskaarten Burgerschap zijn de maatschappelijke competenties voor de thema’s democratie, basiswaarden en diversiteit uitgewerkt in een leerlijn met 4 fasen, van de onderbouw basisonderwijs tot en met de onderbouw voortgezet onderwijs. Scholen kunnen deze leerlijn gebruiken als inspiratie om hun schoolcurriculum in lijn te brengen met de inhouden uit de aangescherpte wet.
De inhoudskaarten sluiten aan op 2 andere voorbeeldmatige leerlijnen (zogenaamde ‘Inhoudslijnen’) waarin vooral sociale en maatschappelijke doelen van burgerschap zijn uitgewerkt:
De leerlijn Jezelf en de ander omvat onder meer de sociale doelen van burgerschap, maar doelen ook op het gebied van sociaal-emotionele ontwikkeling die niet tot het burgerschapsonderwijs gerekend worden.
De leerlijn De samenleving bevat onder meer de maatschappelijke doelen van burgerschap, naast onderwerpen die niet tot het domein van burgerschap gerekend worden.
Omdat veel doelen van burgerschap in samenhang met doelen van het wereldoriëntatieonderwijs (ook wel aangeduid als Oriëntatie op jezelf en de wereld, zaakvakken, of geschiedenis of aardrijkskunde) kunnen worden aangeboden, wijzen we u ook graag op alle inhoudslijnen van wereldoriëntatie.
Aan de slag met een doorgaande leerlijn voor burgerschapsonderwijs
4. Bij burgerschap is de ontwikkeling van de leerling inzichtelijk
Uit het peilingsonderzoek blijkt dat twee vijfde van de leerkrachten de leerresultaten voor burgerschap bijhoudt. Dit betreft met name vaardigheden (zoals sociale vaardigheden en samenwerken) en houdingen (bijvoorbeeld verantwoordelijkheidsgevoel en rekening houden met anderen). Ook registreren leraren intrapersoonlijke aspecten (zoals zelfvertrouwen en zelfcontrole). De helft van de leerkrachten die resultaten bijhouden, gebruikt deze informatie vervolgens om de lessen burgerschapsonderwijs aan te passen.
Maken we op school de ontwikkeling van burgerschapscompetenties van leerlingen in de verschillende groepen inzichtelijk? Zo ja, op welke manier? Zo nee, wat heb ik nodig om de ontwikkeling van de burgerschapscompetenties van de leerlingen wel inzichtelijk te maken?
In hoeverre hebben leerlingen zelf zicht op de ontwikkeling van hun burgerschapscompetenties?
Achtergrondinformatie
Naar de meetbare en merkbare opbrengsten van het burgerschapsonderwijs wordt al jaren onderzoek gedaan. Verschillende publicaties gaan in op de kwaliteit van burgerschapsonderwijs: