Een driegesprek met een bestuurder en twee directeuren over racisme in het onderwijs: "Als ik niets zeg, wat zeg ik dan eigenlijk?”

Discriminatie is in Nederland niet toegestaan. Maar het ís er wel: op de huizenmarkt, in medische richtlijnen, sollicitatieprocedures, binnen politiekorpsen... en helaas ook in het onderwijs. Wat mogen we verwachten van het onderwijs in de bestrijding van dit diepgewortelde probleem? En hoe ga je om deze precaire zaken in de klas? De PO-Raad zoekt ervaringen en antwoorden in een korte serie. Eerder spraken we met leraar Daniël Troost, directeur Marcel Wevers en locatieleider Audrey Raalte. Deze week een driegesprek met bestuurder Ingrid van Doesburg en twee van haar directeuren; Caroline Stenneken en Dennis de Kruif. ,,Laat je ook iets horen als je niets laat horen?”

Ingrid van Doesburg is Voorzitter College van Bestuur bij Stichting Onderwijsgroep PRIMOvpr. Deze zomer fuseert het bestuur tot Onderwijsgroep EduMare: een stichting met 31 scholen, met verschillende denominaties verspreid over vijf gemeenten. Daarmee is het ook het enige bestuur in de regio. ,,Alle kinderen zijn bij ons welkom en we willen iedereen rechtvaardige kansen bieden. Maar omdat we met deze fusie ook het enige bestuur in een groot deel van de regio zijn, is de verantwoordelijkheid dat iedereen zich ook welkom vóelt, nog groter.’’

BLM als vertrekpunt

,,Jarenlang leek het voldoende om te zeggen dat iedereen welkom is. De juiste intenties hebben en dit opschrijven in mooie kernwaarden, leek genoeg”, zo stelt directeur Dennis de Kruif. ,,Mooie woorden, maar het gaat er niet om of jij stelt dat iedereen welkom is. Het gaat er om of iemand zich veilig genoeg voelt om naar binnen te stappen. Daar ligt een taak voor de schoolleider.” De wereldwijde ontwikkelingen rondom racisme en discriminatie grijpen hem aan. ,,Door de actualiteit heb ik ander soort gesprekken met vrienden van kleur. En hun verhalen doen mij dingen beseffen waar ik 36 jaar lang geen benul van had. Ik ben daar behoorlijk van geschrokken: van hun ervaringen, maar ook van het besef dat ik op ben opgegroeid in een systeem waarin een vorm van minderwaardigheid richting niet-witte mensen zo verweven en verankerd is. Daardoor ben ik nagegaan wat mijn rol is in de verandering, als persoon en als professional in het onderwijs.” Dat is de fase waarin we nu zitten volgens De Kruif: de tragische dood van George Floyd, de Black Lives Matter Movement. ,,Het is een vertrekpunt om na te denken en te erkennen dat we het als onderwijs op sommige vlakken niet goed (genoeg) doen. Om naar binnen te kijken en om je daar ook over uit te spreken. Want als ik niets zeg, wat zeg ik dan eigenlijk?”

Harde realiteit

Dat kaartte hij aan bij mededirecteuren en het bestuur. Directeur Caroline Stenneken is blij met het gesprek dat De Kruif opent. ,,Voor mij is dit gesprek ook persoonlijk. Als moeder van een kind met dubbelbloed, weet ik dat het systeem leidt tot de noodzaak hem mee te geven altijd nét even iets beleefder te zijn, dat hij altijd nog meer zijn best moet doen. Het is helaas nog regelmatig een gevecht om eerlijk behandeld te worden. Dat moet en mag niet zo zijn.” Dat maakte eerdere gesprekken over het thema, waarbij collega’s zich wel eens ongenuanceerd uitlaten, pijnlijk voor Stenneken. ,,Ik zeg er vaak niets van, omdat ik merk dat mensen vaak niet voldoende toegerust zijn om het gesprek op een constructieve manier te voeren. Maar als 15% van de leerlingen aangeeft zich soms gediscrimineerd te voelen – ook door leraren –, dan is dat een duidelijk signaal dat we die dialoog wel aan moeten.”

Kennis + veiligheid = dialoog

En daar ligt een rol voor het bestuur. ,,Het begint, zoals Caroline stelt, met kennis over geschiedenis en context”, zegt Van Doesburg. ,,Daar kan ik als bestuurder in voorzien. Daarnaast is het zaak dat we een situatie creëren waarin iedereen zich veilig voelt om zich uit te spreken, om te onderzoeken en kritisch op zichzelf te zijn. Een veilige situatie waarin het ook oké is om te erkennen dat je misschien niet stevig genoeg in de materie zit of dat je over bepaalde zaken misschien zo nooit hebt nagedacht.” Die veilige omgeving en kennis zijn volgens haar essentieel. ,,In het onderwijs willen we nog wel eens vervallen in tegenstellingen, maar daar moeten we van wegblijven. Onder de bestuurlijke verantwoordelijkheid valt namelijk ook het behouden van draagvlak. We hebben 31 scholen, met diverse teams en veel ouders. Als de omgeving niet veilig genoeg is of er zijn kennisgaten, dan ga je mensen verliezen. Dan bereik je het tegenovergestelde van wat je wilt. Want het gaat er niet alleen om of je een traditionele Zwarte Piet afschaft. Daar zit de winst niet. Het gaat erom dat de mensen met wie je te maken hebt, snappen dat het voor sommigen een kwetsende karikatuur is. Daarom maken we andere keuzes.” Een website die Van Doesburg hielp bij dat gesprek met de teams, is Feest voor alle kinderen.

Stenneken illustreert met een mooi voorbeeld hoe eerlijke gesprekken en zelfreflectie kunnen leiden tot inzichten en verandering. ,,Jaren geleden woonde ik een tijd op Sint Maarten en gaf ik geschiedenisles. Ik wist niet beter of Columbus was een groot man. Hij had Amerika ontdekt! Daar waren mijn leerlingen het absoluut niet mee eens. Als ik me nu bedenk hoe ik deze man heb neergezet, met mijn witte huid en blonde haren, op een eiland dat is gekolonialiseerd. Dan druk ik me nog zacht uit als ik zeg dat ik dat nu anders zou doen!”

Duurzaam agenderen

Maar alleen gaan ze het niet redden. Volgens zowel de bestuurder als de twee directeuren moeten we aan de slag als collectief. ,,Wat gaan we doen als sector? Racisme en discriminatie zijn landelijke problemen en we hebben als onderwijs een gezamenlijke opdracht.” Een deel van de oplossing? ,,Duurzaam agenderen’’, stelt De Kruif ,,Want hoe vaker iets langskomt, hoe urgenter het wordt. Een misschien onverwachte vergelijking: werkdruk. Ik ervaarde dat zelf niet zo, maar toen mijn collega’s op het Malieveld daartegen protesteerden en het overal langskwam, ging ik me erin verdiepen. Opeens denk je: ik vind hier ook iets van. Door het gesprek te blijven voeren maken we het samen, over de hele sector, een prioriteit. En dat zou discriminatie en racisme zeker moeten zijn.”