Waar moet goed onderwijs minimaal aan voldoen? Een groep onderwijs bestuurders en schoolleiders verenigd in de expertgroep Onderwijskwaliteit van de PO-Raad, boog zich over die vraag. Zij vinden dat onderwijskwaliteit óók gaat over de brede ontwikkeling van kinderen, en zochten naar een manier om deze ontwikkeling merkbaar en zichtbaar te maken.

"Als je met mensen praat over onderwijskwaliteit, ontstaan er altijd prachtige, inspirerende gesprekken", zegt Edith van Montfort, bestuurder bij SAAM* Scholen in Oss. "Maar zodra je doorpraat over hoe je die kwaliteit toetst, wordt het ingewikkeld. Dan roepen we: ja, maar de context is zo gevarieerd, of: het moet gaan over het individuele kind." Van Montfort is voorzitter van de expertgroep Onderwijskwaliteit. En die groep dacht: als wij zelf geen uitspraken doen over wat wij minimale kwaliteit vinden, dan gaan anderen het voor ons doen. En dus gingen zij samen op zoek naar een definitie. Van Montfort: "Wat ons dreef, was het verlangen om ons te verhouden tot de brede ontwikkeling van kinderen. We wilden daar ook normerend over kunnen praten. We wilden een antwoord formuleren op de Staat van het Onderwijs, waarin vooral gerefereerd wordt aan de harde opbrengsten van het onderwijs."

Evidence-informed

De groep besloot om bij haar zoektocht evidence-informed te werken. "We lieten ons iedere keer goed informeren en formuleerden op basis van gegevens samen een opvatting, visie of actie." Ze nodigen regelmatig een expert uit. Zo kwam een onderzoeker van de Staat van het Onderwijs vertellen hoe zij en haar collega’s omgaan met gegevens. En een OESO­onderzoeker legde uit hoe je de sociaal-emotionele ontwikkeling in beeld kunt brengen. Van Montfort: "Onderwijskwaliteit moet niet alleen gaan over dat wat meetbaar is, maar ook over wat merkbaar en zichtbaar zou moeten zijn. En daar kun je wel degelijk normen voor stellen."

Met het model Regie op onderwijskwaliteit in de hand zetten de leden van de expertgroep elk op papier wat voor hen minimale onderwijskwaliteit is: waar je dat aan ziet, hoe je hier zicht op houdt en hoe je dit verantwoordt. "Dat hebben we bij elkaar gezet en uitgewerkt. Er ontstond een mooi, overeenkomstig beeld’ (zie kader). De expertgroep hanteert voor onderwijskwaliteit de hoofdlijnen van de onderwijspedagoog Gert Biesta: persoonsvorming (door Biesta subjectificatie genoemd), socialisatie en kwalificatie. De kwalificatie spreekt voor zich: ‘De basis moet op orde zijn, je moet voldoen aan de kerndoelen." Op het punt van socialisatie benadrukt zij dat iedereen zich veilig moet weten in de schoolomgeving. Persoonsvorming richt zich, wat de expertgroep betreft, vooral op talentontwikkeling en zelfbewustzijn. "Ook voor de onderdelen persoonsvorming en kernwaarden moet je ambities formuleren. Als je niet door middel van vragenlijsten of toetsen kunt scoren, zul je moeten benoemen hoe dit dan wél zichtbaar of merkbaar kan zijn binnen de school."

Samen verantwoordelijk

Daarnaast benadrukt de expertgroep dat de kwaliteitscultuur op orde moet zijn. "Mensen binnen de stichting moeten zich collectief verantwoordelijk voelen voor de kwaliteit. En het verhaal over waar je voor staat, moet helemaal kloppen. Een stichting moet scherp voor ogen hebben wat hun uitgangspunt is. Alles wat ze doen, moeten ze daar keer op keer aan verbinden. Er moet congruentie zijn tussen wat je zegt en wat je doet." SAAM*, Van Montforts organisatie, beschreef de eigen strategie op één A­4tje. "Bij alles wat we doen, ligt dat letterlijk op tafel. Als iemand een idee heeft of wanneer er beleid moet worden ontwikkeld, toetsen we: sluit dit aan bij ons verhaal? Je moet je verhaal iedere keer samen levend houden en voorleven. Een lid van de expertgroep zei heel treffend: “Je moet je didactische en pedagogische huisstijl actueel houden”. Keer op keer toets je wat je doet aan wat je wil bereiken."

Duurzaam

Dat toetsen, doe je in een cyclisch proces. "Steeds evalueer en bewijs je dat je aan de gestelde doelen werkt. Als je je telkens blijft verhouden tot je basisverhaal, ben je bezig met een duurzame ontwikkeling. Zo voorkom je ook dat er telkens losse ideeën de school binnen vliegen." Je verantwoordt je ook vanuit datzelfde verhaal. "Wij zijn allerlei partijen verantwoording schuldig over de kwaliteit van ons werk. Daarbij hanteren we een professionele dialoog. Dat gesprek voeren we met iedereen: stakeholders, kinderen, ouders, met elkaar. Iedere keer weer verhouden we ons tot onze opdracht.’ ‘Kwaliteit’ gaat ook over het proces, zegt Van Montfort. "Bijvoorbeeld dat de definitie van goed onderwijs gedragen wordt door de hele school, dat je het in de school terughoort, -ziet en -leest. We moeten elkaar ook de maat nemen over wat kwaliteit is." Ze geeft een voorbeeld: "Veel scholen werken met kindgesprekken. Dan kun je vragen: is dat gesprek van kwaliteit? Hoe weet je dat? Geef je het kind de ruimte om zich te verhouden tot de doelen die hij had moeten bereiken? Wat is de input van de ouder of het kind zelf?"

Van Montfort: "Je kunt wel degelijk kwaliteitsuitspraken doen over de meer procesmatige en zachte kant van het onderwijs. Daar moeten we ons op toeleggen. We willen zelfbewuste kinderen en zelfbewuste professionals. Dat begint ermee dat zij zichzelf normen kunnen stellen voor de kwaliteit van hun werk. Wij willen samen definiëren wanneer we tevreden zijn, op het niveau van kind, klas, school en bestuur. Zo laten wij als sterke sector zien wat we écht van belang vinden!"

Dit artikel is eerder gepubliceerd in de podium special van februari 2020.