Een beter schooladvies met hulp van de eindtoets

Hoewel het voor woensdag geplande overleg in de Tweede Kamer werd uitgesteld, wordt de discussie volop gevoerd: Hoe zorgen we ervoor dat leerlingen zich hun hele schoolloopbaan zo goed mogelijk kunnen ontwikkelen en soepel doorstromen naar de middelbare school? En, welke rol hebben het schooladvies en de eindtoets hierbij?

,,Het is een zoektocht, ingegeven vanuit het groeiende besef dat we in Nederland leerlingen al heel vroeg voorsorteren en in het ‘juiste hokje’ willen plaatsen'', zegt Anko van Hoepen, vicevoorzitter van de PO-Raad. ,,Dat het schooladvies dat een kind in groep 8 krijgt en de eindtoets die het maakt daarbij nu erg bepalend is voor zijn verdere (school)loopbaan. En dat kinderen zich op die manier niet optimaal kunnen ontwikkelen, laatbloeiers niet tot hun recht komen en het systeem dus kansenongelijkheid in de hand werkt.''

Tekenend voor de groeiende overtuiging dat dit niet goed is, is het recente plan van minister Arie Slob (Onderwijs) om het voor havoleerlingen makkelijker te maken door te stromen naar het vwo. Daarnaast gaan er steeds meer stemmen op om de eindtoets onderdeel te maken van het schooladvies.

Eindtoets als onderdeel van het schooladvies

Sinds vier jaar wordt de eindtoets later in het jaar afgenomen en geldt deze als een soort second opinion bij het schooladvies. Wanneer een kind op de toets hoger scoort dan het schooladvies, moet de school haar advies heroverwegen en eventueel naar boven bijstellen.

De PO-Raad was lange tijd voorstander van de eindtoets als second opinion, omdat zo het professionele advies van de school die een kind acht jaar lang heeft meegemaakt (de film), bij de overgang naar het voortgezet onderwijs zwaarder weegt dan de momentopname van de eindtoets (de foto). De middelbare school kon bovendien niet langer op basis van alleen eindtoetsscores selecteren welke leerling naar welke klas ging. Het hele plaatje van een kind werd daarvoor bepalend. Het leidend maken van het schooladvies moest tegelijkertijd een einde maken aan de grote prestatiedruk die de toets eerder legde op jonge kinderen. Leerlingen die een slechte dag hebben, worden niet langer afgerekend op een lagere score, was de gedachte. En leerlingen die veel toetstraining hebben gehad, zijn niet automatisch in het voordeel ten opzichte van kinderen wiens ouders dit niet kunnen betalen. 

Toch profiteren in de praktijk niet alle kinderen op dezelfde manier van dit systeem, concludeert de PO-Raad nu na uitvoerige gesprekken met ouders, leraren, schoolleiders, bestuurders, wetenschappers, de Inspectie van het Onderwijs, de VO-raad en andere betrokkenen in zowel primair als voortgezet onderwijs. Of een advies naar boven wordt bijgesteld, is soms mede afhankelijk van de mondigheid van ouders. En hoewel de kwaliteit van het schooladvies volgens de Inspectie van het Onderwijs goed is, zijn leraren bij het bepalen van dat schooladvies toch ook onbedoeld bevooroordeeld. Dit bij elkaar werkt kansenongelijkheid in de hand. Te meer, omdat een leerling met zijn uiteindelijke advies op zak, in het vervolgonderwijs maar moeilijk kan op- of afstromen.

Röntgenfoto, schooladvies blijft leidend

De PO-Raad vindt daarom dat de huidige regels moeten worden aangepast. Door de toets eerder in het jaar af te nemen, wordt deze onderdeel van het schooladvies. ,,Zoals een röntgenfoto een arts helpt een diagnose te stellen, zo wordt de eindtoets een objectief oordeel dat het professionele oordeel van de school kan staven'', vertelt Van Hoepen. ,,Het advies van de school blijft daarmee zwaarder wegen en krijgt tegelijkertijd meer gewicht.'' Het schooladvies blijft zo leidend en de negatieve effecten van een latere eindtoets verdwijnen. De VO-raad onderschrijft dit standpunt.

Vooruitlopend op de formele evaluatie van de wet dit jaar lijkt ook de coalitie zich alvast achter dit pleidooi te scharen. Het Algemeen Dagblad schrijft woensdag dat ook VVD, CDA, D66 en ChristenUnie de eindtoets weer vroeger in het jaar willen afnemen. De discussie is nog wel welke maand hiervoor het meest geschikt is.

Einde aan vroegselectie

Tegelijkertijd blijft het niet bij concrete maatregelen en voorstellen voor de kortere termijn. Veel belangrijker nog is een fundamentelere discussie over het onderwijssysteem, vindt de PO-Raad. De geesten lijken daar rijp voor. Zo pleitte de VO-raad er vorig jaar voor om leerlingen op meerdere momenten in het jaar examen te laten doen en dat dan voor verschillende vakken op verschillende niveaus. De PO-Raad vindt het belangrijk dat er een doorgaande lijn is voor alle kinderen van 0 tot 18 jaar, dat er meer brede brugklassen komen, meer mogelijkheden om gedurende je hele middelbare schooltijd van niveau te wisselen en mogelijkheden om diploma’s te stapelen. Ze legde dit eind november in haar Algemene Ledenvergadering vast in een standpuntdocument dat ze recent nog een keer onder de aandacht bracht bij de Tweede Kamer.  

Alleen door te focussen op de lange termijn, kunnen we echt een einde maken aan vroegselectie, stelt vicevoorzitter Van Hoepen. ,,Alleen dan zal ook het schooladvies minder worden gezien als allesbepalend carrièreadvies en wordt de eindtoets weer een toets die doet waar deze ooit voor was bedoeld: kinderen ondersteunen in hun ontwikkeling.''

Eindtoets in de media
Diverse media besteden uitgebreid aandacht aan de discussie over de eindtoets. Onder meer RTL Nieuws, NOS en De Volkskrant gaan kort in op het standpunt van de PO-Raad. Veel gehoord misverstand is dat de eindtoets weer zwaarder gaat wegen. Dat is niet per definitie waar. In het standpunt van de PO-Raad blijft schooladvies leidend en wordt de eindtoets hier onderdeel van. De school zelf bepaalt met de medezeggenschapsraad hoe zwaar de toets daarin meetelt. 

De digitale adaptieve eindtoets

Steeds meer scholen willen de eindtoets digitaal afnemen. Daarvoor zou onder meer de digitale adaptieve eindtoets (ACET) worden gebruikt. Begin december, vlak voordat scholen een keuze moesten maken voor de eindtoets die ze wilden afnemen, kwam hierbij echter een kink in de kabel. Door problemen bij Dienst Uitvoering Onderwijs die verantwoordelijk is voor de afname van deze toets, besloot minister Arie Slob de toets komend jaar niet beschikbaar te stellen.
De PO-Raad betreurt dat dit gebeurt en dat scholen en hun leerlingen hier de dupe van zijn. De adaptieve centrale eindtoets was voor veel scholen een belangrijke optie. Zeker ook voor scholen en leerlingen in het speciaal (basis) onderwijs die in 2020 voor het eerst verplicht een eindtoets maken. De ACET is namelijk ingericht om aan alle specifieke onderwijsbehoeften te voldoen.
De PO-Raad is bezorgd dat digitale problemen/gebreken in digitale systemen van de overheid van zo’n grote invloed zijn op het onderwijs. Scholen en hun leerlingen moeten kunnen rekenen op betrouwbare systemen die betrouwbare cijfers laten zien. Ze verwacht dan ook dat de overheid hier snel werk van maakt.
Het kiezen van een andere toets, is een zorgvuldig proces, niet een die snel gemaakt kan worden. Zeker niet in het speciaal onderwijs. Niet alle toetsen zijn immers voor alle leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften geschikt. Bovendien betekent het gedwongen overstappen dat een school de eigen resultaten over de jaren heen niet goed met elkaar kan vergelijken.