Het jarenlang overvragen en onderwaarderen van het primair onderwijs, de lage bekostiging en een beginnend lerarentekort hebben hun tol geëist. De prestaties van leerlingen blijven geleidelijk dalen en de kwaliteitsverschillen tussen scholen zijn groot, zo blijkt uit de Staat van het Onderwijs, het jaarlijkse rapport van de Inspectie van het Onderwijs dat beschrijft hoe het onderwijs ervoor staat. De PO-Raad waarschuwt hier al jaren voor. Toch moet de sector ook kritisch naar zichzelf kijken en de focus terugbrengen, vindt ze. Binnen de sector zijn ook lichtpuntjes, het speciaal basisonderwijs, speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs vertonen al jaren een stijgende lijn.

Volgens de inspectie is de dalende kwaliteit van het onderwijs een optelsom van de afgelopen vijftien tot twintig jaar. Het lukt vooral niet goed om ‘toptalenten’ uit te dagen. Daarnaast daalde de leesvaardigheid van leerlingen flink. Ook uit onderzoek van de OECD bleek eerder dat het Nederlandse onderwijs keldert op internationale ranglijsten.

Segregatie en kansengelijkheid

De inspectie waarschuwt in haar rapport ook voor de mogelijke gevolgen van een ‘nieuwe’ vorm van segregatie: kinderen van hoger en lager opgeleide ouders gaan niet meer samen naar school. Dit kan (nog meer) druk leggen op prestaties, gelijke kansen en op de sociale samenhang in het onderwijs en in de samenleving, aldus de inspectie.

Nadat de inspectie twee jaar geleden een groeiende tweedeling in de samenleving constateerde, zijn diverse initiatieven en maatregelen genomen om de kansenongelijkheid tegen te gaan. Dat heeft intussen geleid tot meer dubbele schooladviezen, het vaker bijstellen van schooladviezen en het meer stapelen van opleidingen.

Reactie PO-Raad

,,Zorgelijk, maar niet heel verrassend’’, noemt Rinda den Besten, voorzitter van de PO-Raad, de conclusies uit het rapport van de inspectie over de dalende prestaties. ,,We staan voor flinke uitdagingen: een tekort aan bekostiging en een groeiend lerarentekort door te lage salarissen. Scholen worstelen met een overladen lesprogramma en hun bordje wordt alsmaar verder vol geschept. Ondanks dat, moeten we ook naar onszelf kijken wat we beter moeten doen. Scherper focus aanbrengen, goed zicht hebben op de eigen kwaliteit, en daarover verantwoording willen afleggen, hoort daarbij.’’

De inspectie onderschrijft dat en vindt dat scholen en hun besturen meer de ruimte moeten nemen en hun ‘autonome positie’ moeten ‘benutten’ om zo te sturen op goed onderwijs. De overheid moet daarnaast duidelijker zijn over wat ze van het onderwijs verwacht. Den Besten: ,,Besturen kunnen soms meer ruimte pakken dan ze nu ervaren. Zij zijn aan zet!’’

Wat de PO-Raad doet

Het primair onderwijs heeft hierop al een voorschot genomen. Zo heeft de PO-Raad vorig jaar met haar leden afgesproken de regie op onderwijs te pakken. Dat kan door proactief zelf te bepalen wat goed onderwijs is in plaats van af te wachten hoe anderen het onderwijs beoordelen. Door in de eigen organisatie duidelijke afspraken te maken over wat goed is, de lat hoger te leggen dan de wettelijk vastgestelde basiskwaliteit en beter zicht te krijgen op de kwaliteit van de eigen scholen. Een bestuur waar de kwaliteitszorg op orde is, zorgt namelijk ook voor goede scholen. Belangrijk is ook dat schoolbesturen elkaar kritisch bevragen over hun kwaliteit en zo van elkaar leren. De PO-Raad ondersteunt haar leden bij de organisatie hiervan.

,,We moeten vaker ‘nee’ zeggen’ en elkaar kritisch de spiegel voor houden”, aldus Den Besten. ,,Van de overheid hebben we nodig dat men serieus wil kijken naar de toereikendheid van onze bekostiging, en het onderwijsprogramma minder overladen maakt.’’

De PO-Raad blijft zich verder inzetten om kansenongelijkheid tegen te gaan. Ze roept ook het kabinet op hiervoor zijn verantwoordelijkheid te nemen en serieus te investeren in onderwijsachterstanden en kansengelijkheid. Een basisvoorziening voor alle kinderen van 0 tot 4 jaar kan hier ook een belangrijke bijdrage aan leveren.