Leraar Daniël Troost in gesprek met zijn klas: 'Vind jij dat je het recht hebt jezelf boven een ander te stellen?'

Discriminatie is in Nederland niet toegestaan. De belangrijkste wet, de Grondwet, verankert dat in artikel 1. Ondanks die belangrijke wettekst, komt discriminatie en racisme in Nederland voor. Soms is dat expliciet en duidelijk, maar nog veel vaker institutioneel en systematisch op basis van ongeschreven regels, tradities, gedrag en omgangsvormen. Dat komt tot uiting op de huizenmarkt, in medische richtlijnen, sollicitatieprocedures, binnen politiekorpsen... en helaas ook in het onderwijs. De Black Lives Matter-movement en de protesten van de afgelopen weken, waarbij duizenden mensen op de been zijn, agenderen dit probleem. Een probleem dat wordt gesteund door confronterende cijfers.

De actualiteit en het maatschappelijk debat vragen om goed in de spiegel te kijken, zo stelde Anko van Hoepen in zijn blog van 15 juni 2020. Als persoon, maar ook als onderwijssector. Want de school heeft niet alleen een verantwoordelijkheid als het gaat om het gesprek, maar ook in de bestrijding van racisme en discriminatie. Dat laatste wordt nu ook explicieter beschreven in de nieuwe wet ‘Verduidelijking burgerschap in het funderend onderwijs’.

Maar toch blijft het een uitdaging goed te beschrijven wat we nu precies mogen verwachten van het onderwijs in de bestrijding van dit diepgewortelde probleem. Hoe ga je om deze precaire zaken in de klas? Zijn we kritisch genoeg op dat wat en hoe we onderwijzen? Welke verantwoordelijkheid hebben leraren, scholen en besturen? En welke ook vooral niet? En geven we als professionele sector het juiste voorbeeld? De PO-Raad spreekt in een korte serie met mensen uit het veld om licht te schijnen op dit veelomvattende maatschappelijke probleem.

Gevoel van superioriteit speelt altijd en overal

Daniël Troost is leraar groep 8 op openbare basisschool de Sluis in Anna Paulowna, die in 2016 fuseerde met PCB de Regenboog. De actualiteit rondom Black Lives Matter, de dood van George Floyd en de protesten wereldwijd bereikt de kinderen in Daniëls klas via het nieuws, specifiek via Nieuwsbegrip en het Jeugdjournaal. Vóór de actualiteit van de afgelopen weken is discriminatie niet als dusdanig onderwerp van gesprek geweest, omdat het niet speelt in de klas. De vraag die centraal stond bij gesprekken die wel al plaatsvonden in zijn kring van loungebanken is 'vind jij dat je het recht hebt jezelf boven een ander te stellen?'. De conclusie gelukkig altijd 'nee'. Door gevoelens of uitingen van superioriteit consequent bespreekbaar te maken – op het gebied van schoolniveau, religie, de kleding die je draagt, etc. – hoopt Troost zijn leerlingen toe te rusten om het gesprek met hetzelfde begrip, waarden en empathie aan te gaan als het gaat over discriminatie en racisme. "Je ziet gelukkig vaak dat ze zelf al heel goed in staat zijn overeen te komen wat wel en niet oké is."
 

Een goed gesprek als fundament

En wat is dan de rol van de leraar? "Als leraar kan ik de leerlingen voorzien van (historische) context, zoals bijvoorbeeld een trauma. Ik help bij het stellen van de juiste vragen. Soms geef ik ook gewoon mijn ongezouten mening als persoon of als docent of over wat wel en niet kan op basis van senioriteit en ervaring. Dat is volgens mij waar 'meester' zijn over gaat; leerlingen meenemen in dat waar jij meer bedreven in bent. In deze specifieke gesprekken gaat het dan om het verdedigen van waarden rondom gelijkheid, vrijheid, solidariteit en acceptatie." Als leraar dien je volgens Troost bij de leerlingen een fundament te leggen voor deelname aan de maatschappij. In Nederland is dat een democratie, waarbij het voeren van gesprek dus essentieel is. "Als leraar is het mijn taak om in de tijd die ik heb met de leerlingen het proces rondom die gesprekken op orde te krijgen. Daarbij hoort het bijbrengen en begeleiden van vaardigheden als inlevingsvermogen en goed kunnen luisteren. Daarna is het aan henzelf een mening te vormen. Ik hoop ze mee te geven dat te doen op basis van bereidwilligheid een ander echt te begrijpen."

Ontwar de complexe spaghetti

Maar dat vraagt wel wat van een leraar. Maatschappelijke thema’s als deze hebben de persoonlijke interesse van Troost, waardoor hij in staat is zijn werk op deze manier te doen. "Ik moet wel erkennen dat thema’s rondom de multiculturele samenleving ingewikkeld kunnen zijn, terwijl iedere school dit haar leerlingen moet kunnen bijbrengen. Het is niet vanzelfsprekend dat alle leraren voldoende kennis van de thema’s om het goed te vertalen naar burgerschapsonderwijs." Als voorbeeld noemt hij het trauma dat ten grondslag ligt aan de Black Lives Matter beweging en bijvoorbeeld de zwarte pieten-discussie. "Een sterke leerlijn, die de spaghetti van culturele, spirituele, historische, emotionele context goed ontwart hebben wij niet kunnen vinden. Maar die zou zeker kunnen helpen om leraren beter uit te rusten."