Op 12 februari debatteert de Kamer over sturing in het funderend onderwijs. Maar ligt het antwoord op de grote uitdagingen in het funderend onderwijs wel op het vlak van sturing? En wat zou de sector beter kunnen doen? De PO-Raad legt deze vragen voor aan een aantal experts en wetenschappers. Aan het woord, Peter van Lieshout, hoogleraar Sociale Wetenschappen bij de Universiteit Utrecht.   

“Er is - denk ik - breed in de samenleving een gevoel dat er iets aan de hand is met de kwaliteit van het funderend onderwijs. En dat daar wel iets moet gebeuren”, zo trapt Van Lieshout af. “Daar ligt een opgave voor de sector en we moeten ook accepteren dat er nog iets aan krediet terug te winnen valt. Dat vertaalt zich vervolgens in een politieke druk. Het lastige is, wat moet je als politiek precies doen met de beperkte instrumenten die je hebt? De eerste neiging is om meer operationeel te sturen.” 

“Het idee is, we nemen het een beetje over en dan komt het goed. Extreem voorbeeld is het wetsvoorstel strategisch HR-beleid. Een toonbeeld van de gedachte: hoe gaan we het operationele werk van schoolbesturen zo voorkauwen dat zij precies doen wat en zoals wij dat willen? Uiteindelijk is dat een doodlopend traject.”

Leren van omliggende landen

Van Lieshout wijst ook op de lessen uit andere landen. “In Spanje en Frankrijk is gekozen voor meer centrale sturing omdat het niet goed ging met de kwaliteit van het onderwijs. De diagnose daar is dat dit de problemen juist eerder vergroot dan verminderd heeft. Dus bewegen ze weer terug naar decentralisatie. Vlaanderen is ook een mooi voorbeeld, daar zie je dat onderwijs hoge prioriteit heeft naast thema’s als klimaat en migratie. Maar ook daar lost de verdere centralisatie de problemen niet op.” 

“Het is ook legitiem dat een overheid denkt: we hebben een probleem. Maar het heeft geen zin om dit op een platte manier te verwijten aan besturen. De vraag is: hoe zorg je ervoor dat een overheid gaandeweg de garanties krijgt dat het onderwijs meer gaat leveren wat de maatschappij verwacht, zonder dat de overheid het allemaal overneemt van de sector?” 

Terrein van de professional

“Kijk bijvoorbeeld naar de gezondheidszorg. Daar is de lijn: we zorgen dat de professionals zelf de verantwoordelijkheid voor kwaliteit nemen, maar op een niet vrijblijvende manier. Zo leveren specialisten gegevens aan over het soort behandeling en wat het effect is. Die gegevens worden door de politiek gebruikt om te kijken hoe de zorg het op nationaal niveau doet, en of er aan internationale normen voldaan wordt. De politiek heeft hiermee wél een instrument om te sturen, maar blijft weg van het terrein van de professional. In de gezondheidszorg zie je dat de inspectie wel bevoegdheden heeft maar de professionals zijn het kwaliteitsgeweten. Hier zouden we in het onderwijs ook naartoe moeten bewegen. Professionals én schoolbestuurders die samen het kwaliteitsgeweten van de sector vormen.”

Schijntegenstelling

De schijntegenstelling tussen besturen en ‘de scholen’ bestempelt Van Lieshout als ‘onzin’. “Het is een gemakzuchtige redenering om bestuurders tegenover schoolleiders, leraren en andere professionals te zetten. Ze hebben verschillende taken en je moet zorgen dat deze elkaar versterken en op een goede manier bij elkaar passen.”

Ook vindt Van Lieshout dat de sector zelf ook iets te doen staat. “Er zijn bestuurders waarvan ik denk: top, die kunnen zo een ziekenhuis of een andere complexe organisatie runnen. Maar er zijn er ook een aantal waarvan ik denk dat er te weinig professionaliteit in zit. De beweging om een generiek sturingsmodel over de sector uit te storten, is voor een gedeelte gevoed door de minderheid. Dus is het zaak om de kwaliteit over de hele linie te verbeteren.”

Systematisch aan kwaliteit werken

“Ik zie de Kwaliteitsagenda van de PO-Raad in potentie als een krachtig instrument, zeker wanneer het lukt om deze een meer verplichtend karakter te geven. Mijn stelling is nog steeds: je moet als sector de ruimte krijgen om zelf in te vullen hoe je het onderwijs verder ontwikkelt, en de professionals en de besturen hebben daar verstand van. Een overheid mag in redelijkheid kaders bieden waarbinnen dat moet voldoen. Ook mag zij van partijen verlangen dat ze zich verantwoorden over hoe ze systematisch aan kwaliteit werken.” 

“Wanneer het funderend onderwijs zegt: ‘wij tekenen hiervoor en doen dit op niet vrijblijvende manier’, dan krijg je als overheid een instrument in handen om te kunnen sturen. Maar dit betekent ook dat je moet stoppen met details, dingen tussendoor fietsen en het uitstralen van wantrouwen daaromheen. Dat is een contraproductieve manier van de sector ontwikkelen.”  

Duidelijke opdracht

“Zoals de Onderwijsraad adviseerde: geef besturen op hoofdlijnen een duidelijke opdracht en kaders waar zij aan moeten voldoen. Geef vervolgens dan ook de ruimte zodat besturen daar systematisch aan kunnen werken en verantwoording af kunnen leggen. Stop met de wirwar van regels en subsidies. Veel besturen zijn bezig met dingen die moeten en dan weer wegvallen, dat leidt onnodig af van het vasthouden van je koers.” 

“Wat ik Kamerleden wil meegeven? Trap niet in de valkuil van verdere operationele sturing. De les van landen om ons heen is dat je de sector monddood of meer afhankelijk maakt. De hoofdvraag moet zijn: hoe maken we hier een krachtige sector van? Zowel op het niveau van schoolbesturen als de professionals. Zoek naar een sturingsmodel dat de kracht van de sector systematisch bevordert. Op een niet vrijblijvende manier, die fase is ook een beetje voorbij. Het funderend onderwijs moet ook laten zien dat ze serieus stappen zetten.”