Als voormalig burgemeester heeft schoolbestuurder Toon Mans zowel ervaring in de politiek als in het onderwijs. Hoe kijkt hij naar meer centrale sturing vanuit Den Haag? Waar zou de politiek zich op moeten richten en wat kunnen schoolbestuurders zelf beter doen? In dit interview deelt Mans zijn visie en gedachten. 

“Het primair onderwijs is nog een van de weinige plekken waar allerlei soorten kinderen elkaar kunnen ontmoeten, daarna treedt de segregatie al snel op.”, zo trapt Mans af. “Maar je ziet ook dat het in sommige opzichten een meer traditionele sector is. Een aantal dingen zijn misschien niet meer houdbaar in deze tijd, bijvoorbeeld één leraar voor een groep. Hoe kun je het onderwijs verbeteren, waarbij je rekening houdt met de kwaliteit die onder druk staat én er tegelijkertijd een groot personeelstekort is? Ik denk niet dat meer centrale sturing hier het antwoord op is.” 

“Vaak ontbreekt het aan een goede analyse. Lezen is hier een goed voorbeeld van. Dit is niet op niveau dus moet er meer gelezen worden. Terwijl sommige kinderen niet aan lezen toekomen omdat ze honger hebben of omdat er thuis niet voorgelezen wordt. Wat ik wil zeggen is dat ik te vaak een enge benadering zie, daar valt nog een wereld te winnen. Ook kun je de structuur en de aansturing nooit los zien van de inhoud. Wat wil je met elkaar bereiken, wat zijn je doelen en past daar je structuur en organisatievorm bij? Het is geen zelfstandig geheel. Als je alleen naar de aansturing kijkt doe je de rest echt tekort.”

Stabiel speelveld 

Juist de inconsistente sturing in het onderwijs is een probleem volgens Mans. “Dit stipte het IBO-rapport terecht aan. Als je het onderwijs een plezier wil doen moet je zorgen voor een stabiel en overzichtelijk speelveld met heldere doelen en een passende financiering. Dit vraagt onder andere om een helder curriculum en het stoppen met tijdelijke subsidies. Negatief bijeffect is dat de onzekerheid in de bekostiging zorgt voor een perverse prikkel tot sparen.”

“Het zou enorm helpen als er duidelijkheid komt over hoeveel middelen scholen de komende tien jaar kunnen beschikken. Het personeel dat nu vanuit subsidies tijdelijk ingehuurd wordt neem je veel liever structureel aan. Best gek als je bedenkt dat iedereen keihard werkt om de sector aantrekkelijker te maken, en we tegelijkertijd personeel moeten laten gaan. Wat mij betreft zou er dus een andere vraag voor moeten liggen, namelijk: hoe dragen we vanuit de politiek bij aan een rustigere omgeving in het onderwijs?”

De ideale organisatie bestaat niet

“Wat we de laatste jaren met name zien is dat de ene maatregel nog niet ingevoerd is of de andere maatregel staat alweer klaar, terwijl het effect van die maatregel nog niet eens in beeld is. Door het opstapelen van maatregelen draag je absoluut niet bij aan goed onderwijs, integendeel.”

“De discussie over sturing heeft ook iets in zich alsof er een optimale schaal is of een optimale manier van sturing. Het maakt nogal uit of je school op het platteland staat of in een stedelijk gebied. De leerlingpopulatie, schoolweging en spreiding zijn verschillend. Ook vanuit de organisatiekunde zie je: de ideale organisatie bestaat niet, die is altijd ingebed in een context. De manier waarop nu naar sturing wordt gekeken suggereert dat er één beste manier is om te sturen.” 

Schoolleiders en onderwijsprofessionals koesteren

“Op onze scholen bepalen de schoolleiders en leraren samen welke methodes er gebruikt worden. Daar bemoei ik me in beginsel niet mee. Maar soms zie ik dat we op de ene school een methode afschaffen en die op een andere school weer aanschaffen, dan krijg ik toch de neiging om mee te denken. Je bent immers als bestuurder verantwoordelijk voor de onderwijskwaliteit. Ook hier is de vraag, hoeveel ruimte geef je als bestuurder en hoe stuur je? Mijn beeld is dat directeuren behoorlijk wat autonomie hebben als het gaat over hoe zij de school aansturen. Schoolleiders zijn ongelooflijk cruciale spelers. Het is belangrijk dat bestuurders ze in positie krijgen en houden. Maar voor al onze professionals geldt dat we ze moeten koesteren. En samen met hen het gesprek blijven voeren over kwaliteit. Hoe zorgen we voor goed onderwijs en wat heb je daarvoor nodig? Aan bestuurders de taak om ervoor te zorgen dat zij kunnen blijven leren en zich ontwikkelen.”

Ondermijning principe onderwijsregio’s

“Als ik dan kijk naar een van de scenario’s waarbij de hele bestuurlijke laag weg zou vallen, dan zie ik nogal wat haken en ogen in de praktijk. Bijvoorbeeld bij de ontwikkeling van de onderwijsregio’s. In onze regio zijn dat 34 organisaties met in totaal een paar honderd scholen. Wanneer je de bestuurders wegdenkt, hoe wil je al deze scholen samen effectief het lerarentekort laten bestrijden? Het loslaten van bestuurlijke besturing en het weer neerleggen bij scholen ondermijnt ook het hele principe van de onderwijsregio. Het wordt namelijk veel moeilijker in plaats van makkelijker bestuurbaar. Een ander effect is de opheffingsnorm, binnen een stichting kun je scholen nog salderen, maar wanneer dat allemaal individuele scholen zijn moeten er heel veel scholen dicht.”