ICT-bekwaamheid is de poort naar alle kennis
Stichting BOOR wil onderwijs bieden dat bijdraagt aan de talentontwikkeling van iedere leerling. Het verbeteren van digitale geletterdheid helpt bij het creëren van meer kansengelijkheid. Maar dat lukt alleen als de digitale vaardigheden van leraren en schoolleiders óók versterkt worden.
Bestuursadviseur Cor Katerberg: “De uitvinding van de drukpers was een grote stap in het delen van kennis. Het ontstaan van de bibliotheek is nog zo’n voorbeeld. ICT-bekwaamheid past in dat rijtje: het is de poort naar alle kennis die er is.” De innovatievraag bood een mooie kans om samen met een aantal pilotscholen te onderzoeken waar winst te halen is.
Voor de start van de innovatievraag was er binnen BOOR al een werkgroep die zich bezighield met digitale geletterdheid. Katerberg: “We waren bezig met vragen als: ‘Wat moet een leraar, ICT-coördinator of schoolleider kunnen op dat gebied?’ De innovatievraag kwam als geroepen, want daardoor konden we het nog groter aanpakken.” Tegelijkertijd investeerde BOOR in het in kaart brengen en op orde maken van de ICT-infrastructuur: een vereiste om goed aan de slag te gaan met digitale geletterdheid. Programmamanager IT Claudia Cobelens leidde het project dat ervoor moest zorgen dat de technische randvoorwaarden in orde waren en was vanuit die rol betrokken bij de innovatievraag. Later nam ze de projectleiding ervan over van Katerberg.
Aanpak op maat
Katerberg: “Er is niet één manier om digitale geletterdheid te ontwikkelen. Elke school stapt op een ander niveau in en heeft andere behoeften. Op scholen voor speciaal onderwijs heb je heel andere uitdagingen dan op een reguliere basisschool. Het is onmogelijk om één plan te maken dat voor alle scholen werkt. Bovendien kun je een ontwikkeling niet opleggen van bovenaf. Het werkt alleen als scholen zelf betrokken zijn in het proces. Bij de start van de innovatievraag hebben we met elke pilotschool gesproken over hun verwachtingen met betrekking tot digitale geletterdheid. Dat leverde een wensbeeld op voor elke school.”
Digitale vaardighedenscan
Wanneer je als school of bestuur aan de slag gaat met het verbeteren van digitale geletterdheid - of nog breder, met ICT-bekwaamheid - wil je eerst weten waar je staat. Om de uitgangspositie te bepalen, gebruikte BOOR een digitale vaardighedenscan. De scan geeft inzicht in het huidige vaardigheidsniveau en daarmee handvatten voor het gewenste nascholingsaanbod binnen de school of het bestuur. De scan meet op zes domeinen hoe vaardig medewerkers zijn en hoe vaak ze deze vaardigheden inzetten. Katerberg: “De scan brengt in beeld waar de school staat ten opzichte van de gestelde ambities en wat er nodig is om het wensbeeld te bereiken. De resultaten geven een basis voor ontwikkelplannen. Op teamniveau, maar ook op individueel niveau. Deze inzichten zijn erg waardevol.”
Zoals verwacht loopt alles anders
“Bij dit soort trajecten hoor je een planning te maken met milestones en dergelijke”, zegt Katerberg. “Maar hoe goed je ook plant, de dingen lopen altijd anders. Wij hadden corona natuurlijk niet in ons projectplan staan. De corona-crisis heeft ons laten inzien dat onderwijs überhaupt niet meer mogelijk is zonder een zeker niveau van digitale geletterdheid.” Het afstandsonderwijs zorgde er niet alleen voor dat leraren zich meer bewust werden van het belang van digitale geletterdheid, maar Katerberg zag ook de digitale vaardigheden van leraren in een rap tempo verbeteren.
Corona werkte als een katalysator voor de innovatievraag: steeds meer scholen wilden meedoen met de pilot en ICT-bekwaamheid is nu een onderdeel van het strategisch beleid op de BOOR-scholen. Katerberg: “Niemand twijfelt meer aan het belang van digitale leermiddelen en digitale vaardigheden voor goed onderwijs. Daarmee komen we ook op het punt van toereikende ICT-voorzieningen. Is er geen goede internettoegang, of is die onveilig, of heb je gewoon niet de apparatuur, dan wordt het een moeilijk verhaal. Daar hebben we dus ook hard aan gewerkt, onder leiding van Claudia.”
Verbreding van de scope
In de loop van het traject werd de scope van het programma verbreed van digitale geletterdheid naar ICT-bekwaamheid. “Digitale geletterdheid is één van de gebieden van ICT-bekwaamheid”, legt Cobelens uit. “We wilden de andere gebieden ook meteen meenemen omdat digitale geletterdheid er onlosmakelijk mee verbonden is.” Bij het projectteam zijn inmiddels ook een HR-adviseur en een collega van onderwijskwaliteit aangesloten. Cobelens: “Het uiteindelijke doel van ICT-bekwaamheid is immers het verbeteren van de onderwijskwaliteit. En als we willen dat medewerkers bepaalde vaardigheden ontwikkelen, dan is het slim om dit ook vast te leggen en te evalueren in gesprekken die we met hen voeren.”
Digitale geletterdheid als onderdeel van ICT-bekwaamheid
Hoe kun je als schoolleider en bestuurder beleid formuleren voor het bevorderen van de ICT-bekwaamheid van leraren? Om te weten op welke bekwaamheden je specifiek moet inzetten is inzicht nodig in wat ICT-bekwaamheid precies is, binnen de verschillende contexten waarin leraren werken.
Deze vier ICT-bekwaamheidsgebieden gebruik je als handvat:
-
Digitale geletterdheid: Welke bekwaamheden hebben leraren nodig om leerlingen/studenten te begeleiden op weg naar burgerschap en om de digitale kloof te verkleinen?
-
Leersituatie: Welke keuzes maakt de leraar vanuit de leersituatie? Welke didactiek en ICT- middelen zijn geschikt om optimaal te leren?
-
Professionalisering: Wat voor professionaliseringsbeleid is nodig om leraren ICT effectief te laten inzetten, zowel individueel als in het collectief?
-
Organisatie: De organisatie geeft leraren taken op het gebied van ict-bekwaamheid. Hoe zorg je dat de uitvoering uniform gebeurt, vanuit een consistent beleid en volgens wet- en regelgeving?
ICT-bekwaamheid blijvend op de agenda
De trajecten met de acht pilot-scholen zijn afgerond, maar dat wil niet zeggen dat het werk gedaan is. Cobelens: “We blijven schoolleiders begeleiden met het ontwikkelen van ICT-bekwaamheid. De digitale vaardighedenscan is beschikbaar op alle BOOR-scholen. Vanuit het bestuur blijven we teams ondersteunen met het gesprek over de resultaten van de scan en het invullen van de toekomstplannen.” Cobelens merkt dat het enthousiasme nog elke dag groeit. “Ik was laatst bij een scholengroepvergadering, waarin een van de schoolleiders die de scan had gedaan enthousiast vertelde hoeveel inzicht dit heeft opgeleverd. Direct na dat overleg meldden zich diverse schoolleiders die graag aan willen haken. Door het delen van ervaringen worden steeds meer scholen enthousiast om ook aan de slag te gaan. In maart 2021 starten we weer met een groep van zeven scholen, die samen de scan doorlopen.”
Succesfactoren
Wat zijn de voorwaarden voor succes als scholen aan de slag willen met het verbeteren van de ICT-bekwaamheid op hun school? Katerberg hoeft er niet lang over na te denken: “Schoolleiders moeten zélf enthousiast zijn en dit overbrengen op het team, zodat het thema bij iedereen gaat leven.” Cobelens heeft nog twee praktische tips: “Geef mensen tijd om te werken aan ICT-bekwaamheid, rooster ze een halve of een hele dag vrij zodat ze echt meters kunnen maken. En denk in kleine stapjes, maar wel in het grotere geheel.” Ook andere besturen heeft Katerberg een advies: “Maak een gedegen plan, maar blijf flexibel zodat je om kunt gaan met onvoorziene situaties.”