Bewust keuzes maken bij digitalisering: tips en tools
Toen het coronavirus ons land in maart 2020 overviel, maakte het onderwijs razendsnel keuzes - bijvoorbeeld voor werken met Zoom of Teams - om onderwijs op afstand mogelijk te maken. Dat zorgde ervoor dat de digitalisering in een stroomversnelling terecht kwam. Tegelijkertijd groeide het bewustzijn en ging men met elkaar in gesprek. Want welke kaders stel je eigenlijk met elkaar aan tools en systemen die ingezet worden? Zijn er alternatieven? En wat betekenen de gemaakte keuzes voor waarden als autonomie, privacy en gelijkheid?
Zo heeft de coronacrisis positief bijgedragen aan een van de doelen van Samen Slimmer Leren: scholen maken bewust keuzes bij digitalisering van het onderwijs. Houdt dit thema jou ook bezig? In dit artikel vind je handige tips, tools en inspiratie, waarmee je zelf aan de slag kunt.
Van april 2019 tot april 2021 liep het programma Samen Slimmer Leren. Het bestaat uit drie pijlers:
- het versterken van onderwijsinnovatie
- vaardige leraren en flexibele leermiddelen
- technologie en ethiek
Dit artikel beschrijft handige tools, kennis en inspiratie over de derde pijler.
Technologie biedt tal van kansen voor het onderwijs, zoals mogelijkheden voor gepersonaliseerd leren. Maar het is ook complex. Want in hoeverre kan technologie het werk van leraren overnemen en wat betekent dit voor de waarde ‘autonomie’? Wat doen adaptieve leermiddelen met de motivatie en leerhouding van leerlingen en is dat wel echt wat we willen? Maken keuzes voor een bepaald leermiddel of leverancier dat de waarde ‘gelijkheid’ ter discussie komt te staan? En van wie zijn data die verzameld worden over leerlingen en wat gebeurt daarmee?
Wat zijn waarden?
Waarden zijn algemene, abstracte ideeën of idealen waarnaar we streven en die ons handelen richting geven. Er zijn universele waarden (denk aan mensenrechten), publieke waarden (zoals kwaliteit en toegankelijkheid van zorg en onderwijs) en waarden die voor een individu belangrijk zijn (zoals vrijheid en vriendschap). In het onderwijs is er vaak sprake van gedeelde levensbeschouwelijke en pedagogische waarden, zoals naastenliefde en zelfstandigheid. Bron: Rapport Waarden wegen, Kennisnet
Tips – succesfactoren en tips om de eerste stap te zetten
-
Ga het gesprek aan
Ga het gesprek aan over wat de impact van digitalisering kan zijn, bijvoorbeeld tijdens een studiedag en/of met de workshop Bloom (zie ‘tools’). Focus dan vooral op jullie visie, het waarom en wat jullie willen bereiken. Dit geeft inzichten die jullie kunnen gebruiken bij het maken van keuzes over bijvoorbeeld adaptieve leermiddelen.
-
Doe het samen
Bij bewust digitaliseren komen onderwijskwaliteit en ICT samen. De bovenschools ICT’er of innovatiemanager kan samen met een beleidsmedewerker kwaliteit een voortrekkersrol nemen in het gesprek hierover.
-
Wanneer begin je?
De start van een nieuwe koersplanperiode of het keuzemoment voor een nieuw digitaal leermiddel is een logisch moment om stil te staan bij waarden en van daaruit te bepalen wat deze betekenen voor jullie visie op digitalisering.
-
Het is nooit te laat
Het is nooit te laat om in gesprek te gaan over waarden. Zo zijn er tijdens de eerste lockdown snel keuzes gemaakt om onderwijs op afstand mogelijk te maken. Pas later groeide het bewustzijn over bijvoorbeeld privacy van tools en keuzes. Dit bewustzijn helpt om te reflecteren, te leren en eventueel keuzes te herzien.
-
Gebruik de toolkit
Gebruik een of meerdere tools uit de toolkit ‘Waarden waarmaken bij digitalisering’ om in gesprek te gaan of om een ethische vraag te beantwoorden.
Toolkit ‘Waarden waarmaken bij digitalisering’
In de toolkit ‘Waarden waarmaken bij digitalisering’ zijn drie tools samengebracht die je helpen om weloverwogen keuzes te maken, passend bij je visie op onderwijs. In de toolkit kun je makkelijk zien welke tool het beste aansluit bij je vraag of situatie. Bij elke tool lees je waarvoor je deze kunt gebruiken en wat deze je oplevert. Je kunt de tools ‘los van elkaar’ inzetten, maar ook in samenhang.
De drie tools uit de toolkit hebben elk een ander doel:
- De online workshop Bloom helpt schoolteams om op een verrassende manier in gesprek te gaan over de kansen en risico’s van digitalisering van het onderwijs.
- Het Ethiekkompas zorgt ervoor dat je, samen met je team, in een paar stappen een antwoord krijgt op een ethische vraag.
- Het waardenkader kan gebruikt worden voor een gesprek over jullie visie op digitalisering en de waarden die daarbij horen.
Kennis – leer van praktijkvoorbeelden en onderzoeken
In gesprek met de Ethiek Adviesraad
Hoe beïnvloeden adaptieve leermiddelen de leerhouding van leerlingen? En wat betekent dat voor de autonomie en de vaardigheden van de leraar? Leraren van ‘t Blokhuus legden hun zorgen en vragen voor aan de Ethiek Adviesraad. Lees het artikel
Blogserie over leren digitaliseren
Wat betekent de snelle digitalisering van het onderwijs voor waarden die we belangrijk vinden? Het Rathenau instituut heeft er een blogserie over gemaakt. Het artikel ‘Ethiek als motor van digitale onderwijsinnovatie’ gaat bijvoorbeeld over hoe het onderwijs kan voorkomen dat digitale toepassingen ten koste gaan van rechtvaardigheid.
Drie praktijkvoorbeelden
Kan de smartwatch de leraar in het speciaal onderwijs helpen? Is het goed om technologie in te zetten voor gepersonaliseerd leren? En mag je alles weten van studenten om ze te helpen een diploma te behalen? Drie scholen en besturen gingen aan de slag met het Ethiekkompas om deze vraagstukken beter in beeld te krijgen. Lees de casussen
