In gesprek met tijdgeestonderzoeker Farid Tabarki: ‘Hoe bereid je kinderen voor op een leven lang ontwikkelen in steeds weer veranderende omstandigheden?’

Nu mensen langer blijven werken en de voortschrijdende technologie heel wat banen omvormt, lijkt het traditionele, lineaire carrièrepad te verdwijnen. Loopbanen worden diverser, bijvoorbeeld door het uitoefenen van meerdere functies tegelijk, ondernemerschap of vaker wisselen van baan. Hoe kunnen scholen hun leerlingen hierop voorbereiden? Tijdsgeestonderzoeker Farid Tabarki buigt zich over deze vraag. 

“De economie en de arbeidsmarkt zijn fundamenteel aan het veranderen. We bereiden kinderen niet meer voor op een baan in een industriële omgeving, maar op werken in een samenleving waarin verandering een constante is en onzekerheid de enige zekerheid. Dat noem ik een ‘vloeibare samenleving’. De technologische ontwikkelingen gaan inmiddels zo snel dat we vandaag iets kunnen uitvinden dat morgen al impact heeft”, aldus Farid Tabarki, tijdgeestonderzoeker en oprichter van Studio Zeitgeist.

“Deze vloeibare samenleving stelt basisscholen voor nieuwe uitdagingen. Nu de stabiliteit van een lineaire carrière binnen één organisatie verdwijnt, is het belangrijk dat zij hun  leerlingen voorbereiden op de onzekerheden die dat met zich meebrengt. Steeds weer veranderende omstandigheden vragen om competenties als flexibiliteit, aanpassingsvermogen en digitale geletterdheid. En om goed weten wie je bent, wat je talenten zijn en wat je belangrijk en leuk vindt. Dat maakt het makkelijker om mee te bewegen met alle ontwikkelingen en je plek te blijven vinden.”

Over Farid Tabarki

Farid Tabarki is de oprichter van Studio Zeitgeist en veelgevraagd spreker, dagvoorzitter en gespreksleider. Hij doet sinds 2000 onderzoek naar de (Europese) tijdgeest. In zijn boek ‘Het Einde van het Midden’ staat hij stil bij wat een maatschappij van extremen betekent voor mens, bedrijf en politiek. Volgens de Volkskrant is Tabarki een van de tweehonderd meest invloedrijke Nederlanders. Hij is onder andere commissaris bij woningbouwcorporatie Stadgenoot en lid van de Raad van Toezicht van het Prins Bernhard Cultuurfonds. 

Meer aandacht voor persoonsvorming en socialisatie

Bij deze zoektocht kunnen scholen leerlingen goed helpen, denkt Tabarki. “Kennisopbouw blijft natuurlijk altijd de basis van onderwijs, maar persoonsvorming en socialisatie worden steeds belangrijker. Met socialisatie bedoel ik niet alleen burger worden van de Nederlandse samenleving, maar ook leren samenwerken, de ander zien en begrijpen. Dat zijn belangrijke vaardigheden in een samenleving die steeds meer vanuit netwerken wordt georganiseerd.”

De buitenwereld naar binnen halen

Als inspirerend voorbeeld noemt hij het Calandlyceum uit Amsterdam: “Deze vo-school maakt leerlingen vertrouwd met een netwerkstructuur door een samenwerking met organisaties uit de omgeving aan te gaan. Samen met een bank geven ze het economieonderwijs vorm en met een lokale zorginstelling het zorgonderwijs. Dat vind ik een mooie manier om de muren van de school op te heffen en de buitenwereld naar binnen te halen. Leerlingen hebben zo meer kans op een maatschappelijke stage en misschien wel een baan. Ze leren al op jonge leeftijd hoe ze een netwerk kunnen opbouwen en hoe bedrijven en organisaties werken.”

Duurzaam samenwerken in een regionaal netwerk

Bij een samenwerking met private partijen moet de regie altijd bij de school liggen, vindt Tabarki. “Dat is nu nog vaak andersom. Ik denk dat het van belang is dat scholen goed nadenken over welke waarden zij terug willen zien in de samenwerking, op welke manier het hun schoolvisie uitdraagt, welke vraag zij precies hebben en daarbij passende organisaties in hun omgeving vinden. Als wij met Studio Zeitgeist een samenwerking aangaan, doen we bijvoorbeeld Het Waardenspel van Hein Siebers. Daarin zitten 154 kaarten met waarden, waarmee je inzicht krijgt in elkaars persoonlijke drijfveren, maar ook op organisatieniveau. Daarmee creëer je gemeenschappelijke grond. Dat kan ook helpen bij het maken van afspraken voor de lange termijn, zodat er een duurzame samenwerking ontstaat”, zegt hij.

“Ik geloof dat het opbouwen van zo’n netwerk voor scholen heel waardevol kan zijn. Er zit meestal veel energie en expertise in hun directe omgeving waar zij gebruik van kunnen maken. Dan denk ik niet alleen aan private partijen, maar ook aan bibliotheken, musea, makerslabs en andere onderwijsinstellingen zoals roc’s of hbo-opleidingen. Zij kunnen scholen ondersteunen bij het nadenken over hoe je met behulp van technologie je onderwijs kunt versterken. Bibliotheken kunnen bijvoorbeeld helpen bij de koppeling tussen taalonderwijs en digitale geletterdheid.”

Ook scholen onderling kunnen, zowel binnen als buiten schoolbesturen, netwerken vormen die kennis en ervaringen uitwisselen, stelt Tabarki. “Dat gebeurt natuurlijk al, maar ik denk dat scholen elkaar nog meer zouden kunnen ondersteunen en inspireren. Onder andere door het delen van good practices en handige tools. Je hoeft niet allemaal zelf het wiel uit te vinden. Er zijn altijd enthousiaste schoolleiders of leraren die voorlopen en een mooi voorbeeld zijn voor anderen.”
 

We kunnen de snelle ontwikkelingen als mens niet bijbenen. Daarom is het belangrijk om de tijd te nemen voor reflectie en terug te gaan naar de essentie van het onderwijs. Waar doen we het precies voor?
 

Terug naar de essentie van het onderwijs

Hij raadt scholen aan om zich niet gek te laten maken door de snelheid van de technologische ontwikkelingen en de druk om daarin mee te gaan. Maar juist om te vertragen en bewuste keuzes te maken. “We kunnen die snelle ontwikkelingen als mens niet bijbenen. Daarom is het belangrijk om de tijd te nemen voor reflectie en terug te gaan naar de essentie van het onderwijs. Waar doen we het precies voor? Hoe kunnen we leerlingen voorbereiden op hun plek in de samenleving als de omstandigheden continu veranderen? Welke aanpak past bij ons? Welke nieuwe mogelijkheden sluiten aan bij onze visie en doelstellingen? Welke ethische vragen roept dit op? Is ons model wel toekomstbestendig? Allemaal vragen die bepalen hoe je als school omgaat met de vloeibare samenleving en de inzet van technologie in je onderwijs.”

Experimenteren en openstaan voor verandering

Vanuit de antwoorden op die vragen begint een ontdekkingstocht in de school, zegt Tabarki. “Dat is het leuke aan deze tijd: je gaat experimenteren, ontdekken en bijstellen. Wat werkt wel, en wat past toch niet bij ons? Natuurlijk is het soms best ingewikkeld om het oude los te laten. Door verandering wordt het vaak beter, maar verliezen mensen ook iets. Het vak is door de invloed van technologische ontwikkelingen erg veranderd en sommige leraren waren misschien juist heel goed in de ‘traditionele’ manier van lesgeven. Daar moet je als bestuurder en schoolleider zeker oog voor hebben. Praat hierover met je team, bekijk hoe je elkaar tijdens deze ontdekkingstocht kunt helpen en breng ook in kaart wat de vernieuwingen opleveren en wat de mogelijke risico’s zijn. Dan kun je met elkaar gemotiveerd stappen blijven zetten om technologie een mooie plek te geven in je onderwijs. En om een nieuwe generatie voor te bereiden op leven en werken in een vloeibare samenleving.”