Het HBO kent lectoraten, het MBO practoraten, het voortgezet onderwijs auctoraten en sinds een aantal jaar kent het primair onderwijs ook primoraten. De PO-Raad sprak twee primoren, een bestuurder en een lid van het kernteam over deze beweging, waarin een leraar een voor de school dan wel stichting relevante onderzoeksvraag aanpakt en zo de kloof tussen wetenschappelijke kennis en het werkveld verkleint. 

Primor slaat brug tussen wetenschap en praktijk 

“Een primor is een leraar die zich voor één of twee jaar focust op een actueel thema binnen de school. De primor slaat als onderzoeksleider van een primoraat een brug tussen dat wat er vanuit de wetenschap al bekend is en hoe dat in de praktijk toegepast kan worden,” vertelt Elke Mulder. Zij is lid van het kernteam en heeft als toenmalig voorzitter van de Beroepsvereniging Academici Basisonderwijs (BAB) in 2021 de beweging van de primoraten in gang gezet. 

“Ik voelde me direct enorm gecommitteerd aan het idee van primoraten omdat ik dacht: dit zou de ideale manier zijn om academisch geschoolde leraren de uitdaging te bieden die ze willen.”

Elke primor richt zich naast zijn of haar lesgevende taken op een voor de school of stichting relevante onderzoeksvraag. Er wordt bestaande literatuur gelezen en verzameld en vervolgens wordt dit vertaald naar de praktijk. Dit levert soms ook hele concrete producten op.

Wat is de ideale primor?

Iemand die daarover kan meepraten is Manon Nieuwenkamp. Zij is naast leraar bij basisschool De Windroos in Enschede al tweeënhalf jaar primor en richt zich in haar onderzoek op de vraag hoe leraren onderzoekend en ontwerpend leren kunnen implementeren in hun onderwijs. Hiervoor heeft ze, mede vanuit haar achtergrond als W&T-expert, een waaier ontwikkeld die leerkrachten kunnen gebruiken bij het voorbereiden van hun lessen. De waaier geeft een beeld van de rol van de leerkracht in de verschillende fases van OOL. Nieuwenkamp vertelt: “Het primorschap is echt een hele mooie kans voor leraren die op een andere manier met onderwijs bezig willen zijn.” 

Wat is er dan voor nodig om primor te worden? “De ideale primor heeft van nature een nieuwsgierige en onderzoekende houding. Maar je moet ook realistisch kunnen blijven binnen je onderzoek en de context niet uit het oog verliezen.” 

Een criterium om primor te kunnen worden, is dat je een onderzoeksgeschoolde leraar in het basisonderwijs bent, met een master of een HBO+-opleiding. “De meeste leraren die ervoor kiezen om primor te worden, zijn leraren die een bepaalde expertise hebben die ze graag willen delen,” vertelt Mulder. Nieuwenkamp haalt vooral extra uitdaging en werkplezier uit het primorschap. “Ik zocht een manier om mezelf intellectueel te blijven ontwikkelen en heb dat hierin gevonden.” 

Het grootste aantal primoren binnen één stichting vind je in Rotterdam: bij Stichting BOOR, waar Renata Voss bestuurder is. In de afgelopen vier jaar zijn hier twintig primoren geweest en ook in schooljaar 2024/2025 zijn er maar liefst tien primoren actief. Zij ziet het primoraat als een belangrijke mogelijkheid om academisch geschoolde leerkrachten te kunnen binden aan het basisonderwijs: “Veel leraren die de academische PABO hadden gedaan, voelden onvoldoende professionaliseringsmogelijkheden en gingen na twee of drie jaar weer weg. Doordat wij de mogelijkheid bieden om als primor aan de slag te gaan, hebben zij een gelegenheid om hun academische vaardigheden in te zetten en zich verder te ontwikkelen.”

Begeleiding en ondersteuning van primoren

Binnen BOOR en andere stichtingen is er veel contact tussen de primoren, die elkaar ondersteunen in het onderzoeksproces. Primoren krijgen iedere week gemiddeld één dag de tijd om zich op het onderzoek te storten. In principe is het de bedoeling dat dit binnen een jaar klaar is, maar in de praktijk is vaak zichtbaar dat het onderzoek (of de implementatie hiervan) veel meer tijd in beslag neemt en het primorschap van de leraren wordt verlengd. 

Tussendoor zijn er ook landelijke intervisiebijeenkomsten, waarbij alle primoren samenkomen, en die leveren een fundamentele bijdrage aan het succes van primoraten. Hierdoor ontstaat er als het ware een academisch netwerk. “Zo voorkom je dat je allemaal zelf het wiel gaat uitvinden,” vertelt Mulder. “Vaak heb je, zonder dat je het weet, veel overlap in vraagstukken omdat deze eigenlijk door het hele land wel spelen. Door dit netwerk voorkom je dubbel werk.” Daarnaast is er ook altijd iemand vanuit het kernteam die met je meekijkt en die helpt bij het aanscherpen van je onderzoek. 

Ook primor Martin Bootsma benadrukt het belang van samenwerking en ondersteuning. Hij is al een kleine dertig jaar werkzaam is in het basisonderwijs, heeft zich pas sinds een paar maanden toegelegd op het primorschap en heeft nu al veel contact met de andere primor binnen zijn bestuur. “Je moet je wel gesteund voelen, want anders raak je tussen wal en schip.”

Verbetering van het onderwijs door gelijkwaardig partnerschap

Primoraten dragen bij aan de verbetering van de kwaliteit van het basisonderwijs. "Het is niet alleen de primor die er wijzer van wordt, maar het is ook onderdeel van de schoolontwikkeling,” laat Voss weten. “Door de onderzoeksactiviteiten en de verspreiding van kennis door de primoren krijgt de ontwikkeling van de onderwijskwaliteit een impuls. Het mooie hieraan is dat dat gebeurt door leraren uit het basisonderwijs zelf. Het is dus niet zo dat de school een soort onderzoeksobject is van wetenschappers. Er is juist sprake van een gelijkwaardig partnerschap tussen de onderzoekers van hogescholen en de universiteiten en de leraren in het basisonderwijs.” 

Ook binnen de scholen zorgen primoraten voor een verandering. Voss: “Ik merk in deelnemende scholen dat alle teamleden door de primoren een meer kennisgedreven houding hebben gekregen en meer onderzoekend zijn gaan werken. Ze stellen andere vragen, veel meer verdiepend. Een van de onderwijsteams kwam tot de conclusie dat ze nu met zijn allen op een hoger niveau functioneren.”

Borging van het resultaat

Het is dan nog wel een belangrijke taak om te zorgen dat de opbrengsten van het onderzoek ook buiten de school terechtkomen. Een van de verbeterpunten van primoraten blijkt borging. Het zou zonde zijn als de uitkomst van een onderzoek niet breder verspreid wordt, maar toch zien de experts dit in de praktijk vaak gebeuren. “Het is juist zo belangrijk dat er ná het onderzoek daadwerkelijk wat mee gedaan wordt. Het zou mooi zijn als daar wat meer ruimte voor gegeven zou worden,” meent Nieuwenkamp. 

Caroline Verschoor-Plomp, die werkzaam is voor Stichting BOOR, gaf het goede voorbeeld. Zij heeft onderzoek gedaan naar burgerschap en hierover tien lesbrieven geschreven. Vervolgens heeft ze de resultaten gedeeld via LinkedIn. Al snel bleek hier vanuit het werkveld enorm veel behoefte naar te zijn. 

Voss vertelt: "Verschoor-Plomp wilde de resultaten niet beperken tot onze eigen stichting, maar voor iedereen beschikbaar stellen. Het zou interessant zijn als dat een standaard onderdeel wordt van de aanpak van primoraten en primoren. Dat draagt bij aan de beweging naar meer evidence-informed werken in de sector." Ook Bootsma ziet dit als een punt van verbetering. “Dat mis ik soms in het basisonderwijs, het leren van elkaar.”

Kernteam primoraten heeft grote ambities voor de toekomst

De toekomst ziet er volgens Mulder rooskleurig uit. “Over tien jaar hopen we op iedere school een primoraat te hebben.” Ook Voss speelt met dit idee. “Een derde van onze scholen hadden in het afgelopen jaar een primor rondlopen, maar dit willen we veel verder uitbreiden.” Ook haar ambitie is dat er over een tijdje op iedere school een primor actief is. 

Het kernteam primoraten is een motor voor ontwikkeling geweest en heeft nog meer doelen. “We hebben het vier jaar lang vrijwillig gedaan, in onze eigen uren,” vertelt Mulder. “Inmiddels kunnen we wel zeggen dat we uit ons jasje aan het groeien zijn. Daarom zijn we dit jaar bezig met een professionaliseringsslag. Momenteel is het begrip ‘primoraat’ soms een beetje een grabbelton van suggesties. We willen naar een duidelijkere definitie van primoraten en van de primor, met antwoorden op vragen als: wat hoort erbij, welke begeleiding mag je verwachten en wie vertolkt welke rol? We zoeken binnenkort misschien ook de samenwerking met een juridisch rechtspersoon op, zodat we zelf een stichting of vereniging kunnen worden. Het doel is dat we binnenkort een op zichzelf organiserend orgaan zijn.” 

Om alle ambities waar te maken denkt er een breed samengestelde Raad van Advies mee. Samen willen ze ervoor zorgen dat de primoraten nog meer het gelijkwaardige partnerschap aangaan met de wetenschap. Maar inmiddels zijn er dus al heel wat goede eerste stappen gezet, mede met behulp van de besturen uit de sector en de PO-Raad.