Het onderwijs verkeert in zwaar weer, schrijft de Inspectie van het Onderwijs in de Staat van het Onderwijs 2024. Grote uitdagingen rondom de basisvaardigheden en de personeelstekorten blijven het onderwijs onder druk zetten. Lichtpuntjes zijn er ook. Zo blijkt dat leraren, schoolleiders en bestuurders volop aan professionalisering werken en dat veruit de meeste scholen na een herstelopdracht de kwaliteit weer op orde hebben.

Ook deze Staat toont een somber beeld. Het onderwijs aan nieuwkomers en het gespecialiseerd onderwijs staan onder druk. Het is treurig dat er niet voor iedere leerling passende voorzieningen zijn. Ook worden de streefniveaus onvoldoende behaald en blijft vooral rekenen een punt van aandacht. Zorgelijk, maar helaas niet verrassend, vindt de PO-Raad. Veel cijfers uit deze Staat kwamen in eerder gepubliceerde onderzoeken aan bod, waaronder PISA en het peilonderzoek rekenen. Het versterken van de basisvaardigheden vergt een lange adem én een goede samenwerking. 

Geen eenduidige boodschap

In hoe de inspectie deze samenwerking ziet is de toezichthouder niet eenduidig. Enerzijds bevat de Staat een oproep aan scholen, besturen en politiek om de handen ineen te slaan en anderzijds bevat de Staat taal als ’vrijheden worden vrijblijvendheden’ en ‘onderwijskwaliteit is van iedereen en van niemand’. De PO-Raad betreurt de soms polariserende toon. De indruk wordt gewekt dat scholen en schoolbesturen tegengestelde belangen hebben. Alleen door samenwerking tussen iedereen in het onderwijs vinden we de weg omhoog.   

Kijkje in de cijfers

Uit de Staat blijkt dat 56 van de 165 onderzochte ‘risicoscholen’ de kwaliteit onvoldoende op orde heeft. Dat is zorgwekkend. Onder meer met de ondersteuningsprogramma’s Goed Worden Goed Blijven (plus) biedt de PO-Raad ondersteuning aan deze scholen. Uit de Staat blijkt dat veruit de meeste scholen na een herstelopdracht de kwaliteit weer op orde hebben.

Ook schrijft de inspectie dat de kwaliteit op een op de vijf scholen onvoldoende is. De PO-Raad vindt hier enige nuance wel op zijn plaats. De onvoldoendes in het primair onderwijs komen vooral voort uit de pijler ‘zicht op ontwikkeling en begeleiding’. Uit de Staat blijkt dat 97 procent van de scholen volgens de inspectie voldoende scoort op de pijler ‘resultaten’ en 94 procent op de pijler ‘pedagogisch-didactisch handelen’. De PO-Raad erkent dat de sector iets te doen staat maar pleit voor duiding van de cijfers.

Van de onderzochte schoolbesturen in het regulier basisonderwijs krijgt 11% het oordeel goed (2023: 8,3%), 68% voldoende (2023: 65%) en 21% onvoldoende (2023: 28%). In het gespecialiseerd onderwijs liggen de percentages respectievelijk op 7% goed (2023: 15%), 79% voldoende (2023: 50%) en 14% onvoldoende (2023: 35%). De PO-Raad is positief dat het aantal besturen met een onvoldoende daalt maar er blijft werk aan de winkel. 

Sector werkt aan professionalisering

Naast zorgen bevat de Staat ook positieve ontwikkelingen. Zo werkt maar liefst 98% van de leraren en 94% van de schoolleiders en schoolbestuurders aan professionalisering. Hierbij ervaren leraren veel autonomie bij hun scholingskeuze. Met de Kwaliteitsagenda zet ook de PO-Raad vol in op het versterken van de kwaliteit, transparantie en professionaliteit van schoolorganisaties. Zo werken we toe naar accreditatie van bestuurders en lidmaatschapseisen.

PO-Raad onderschrijft opgave 

De aanbevelingen aan scholen en schoolbesturen om ambitieus te zijn omarmt de PO-Raad. Dit sluit nauw aan bij het advies van de leden uit onze Adviesgroep Basisvaardigheden om hoge verwachtingen te hebben van leerlingen en professionals. Ook onze Verenigingscommissie Onderwijskwaliteit buigt zich over wat er nodig is om de kwaliteitszorg en kwaliteitscultuur te verbeteren. Bijvoorbeeld met een analyse over factoren die van invloed zijn op onvoldoende of goede bestuurlijke kwaliteit. 

Personeelstekorten krijgen eindelijk aandacht 

De PO-Raad is positief over de aandacht voor het leraren- en schoolleiderstekort in deze Staat van het Onderwijs. In eerdere edities bleef dit zeer relevante onderwerp vaak onderbelicht. Nu spreekt de inspectie voor het eerst van een structureel probleem. 

De toenemende ongelijke verdeling van de tekorten baart terecht zorgen, net als het hoge tekort aan schoolleiders in de sector. Dit is opgelopen tot maar liefst 15,8 procent. Dit maakt het aanpakken van de uitdagingen in de sector nog complexer. Zonder leraren en schoolleiders is het bieden van goed onderwijs een onmogelijke opgave. 

Duurzame onderwijsverbetering

De PO-Raad is verheugd dat de inspectie het belang van structurele financiering als randvoorwaarde voor duurzame onderwijsverbetering onderschrijft. De sectorvereniging pleit er al langer voor om de subsidieconfetti een halt toe te roepen, onder andere in een gezamenlijke oproep met sociale partners in het Deltaplan Lerarentekort. 

Samen aan zet

“Deze Staat schetst opgaven die verder reiken dan het onderwijs zelf. Niet alleen het onderwijs maar de hele maatschappij verkeert in zwaar weer. Zo neemt de polarisatie toe en neemt het onderlinge vertrouwen af. Veel sectoren kampen met personeelstekorten. Juist in deze tijd is het van belang dat het onderwijs, de overheid en de inspectie samenwerken om deze uitdagingen het hoofd te bieden. Alleen zo versterken we onze sector. Dáár hebben de leerlingen en onderwijsprofessionals baat bij.” aldus Freddy Weima, voorzitter PO-Raad.   

Weima vraagt extra aandacht voor de meest kwetsbare leerlingen: “We zien dat de groei in het speciaal onderwijs en het nieuwkomersonderwijs grote uitdagingen met zich meebrengen. De politiek kan bijdragen aan inclusief onderwijs door belemmeringen weg te nemen. Zie onze recente brief die wij samen met de Sectorraad GO aan een nieuw kabinet hebben verstuurd.”  

Tot slot benadrukt de PO-Raad het punt van de inspectie dat scholen van elkaar kunnen leren. In dit kader vindt de sectorvereniging dat ook de Staat van het Onderwijs een lerend karakter dient te krijgen. Door meer aandacht te geven aan het verhaal achter de cijfers wordt een lerende cultuur gestimuleerd.

Meer lezen? 

Download de Staat van het Onderwijs 2024 op de website van de inspectie.