Interview

Kwaliteitskader Huisvesting: meer dan alleen stenen en techniek

Wat maakt een schoolgebouw nu tot een goede plek voor onderwijs? Het Kwaliteitskader Huisvesting uit 2013 zette een breed gedragen definitie van basiskwaliteit neer. In 2021 is het kader geactualiseerd en zijn de versies voor po en vo samengevoegd in één handzaam document. Marco van Zandwijk en Peter Meijboom vertellen hoe het kader helpt bij integraal huisvestingsbeleid.

Tafel met stapels

Peter Meijboom, adviseur huisvesting op het stafbureau van Innoord in Amsterdam, herinnert zich nog hoe het er vroeger letterlijk uitzag: een tafel met stapels van alle documenten waarin iets stond over kwaliteit van schoolgebouwen. ‘De informatie was sterk gefragmenteerd. Zeker voor mensen die niet dagelijks iets met huisvesting doen, was het niet te overzien.’ Om besturen en scholen aan overzicht te helpen, is in 2010 de ‘scholenbouwwaaier’ gelanceerd, opgebouwd rond vijf thema’s. Het idee was dat (toekomstige) gebruikers van een gebouw hun wensen er gestructureerd mee konden vertalen naar een programma van eisen voor nieuwbouw of renovatie. Meijboom: ‘Zo wist ook de minder ervaren schoolleider wat hij of zij kon verwachten in een proces naar een nieuw of verbeterd gebouw.’


Marco van Zandwijk is expert bij Ruimte-OK, het kenniscentrum dat de implementatie en het beheer van de Scholenbouwwaaier deed. De ordening uit de waaier is op verzoek van schoolbesturen gebruikt voor het eerste Kwaliteitskader Huisvesting uit 2013. En dat document is nu dus geactualiseerd (zie kadertekst), mede op basis van feedback van scholen. Ook zijn de versies voor primair en voortgezet onderwijs samengevoegd. Een financiële paragraaf geeft inzicht in de kosten van de kwaliteitscriteria, vergeleken met de wettelijke minimumnormen. Van Zandwijk: ‘De kwaliteitseisen rond gezondheid, duurzaamheid, toegankelijkheid en de buitenruimte zijn aangescherpt in lijn met landelijke ontwikkelingen. Dat stimuleert besturen om integraal naar hun huisvesting te kijken, en breder dan alleen naar de staat van het gebouw.’

Op de fiets

Het kader sluit aan bij actuele ontwikkelingen, bijvoorbeeld rond toegankelijkheid en inclusiviteit. Van Zandwijk: ‘Neem genderneutrale toiletten. Het kwaliteitskader is bij uitstek een document om zoiets aandacht te geven.’ Duurzaamheid is een ander belangrijk thema. En dan gaat het niet alleen om zaken als klimaat en energiebesparing. Denk ook aan onderwijskundige aspecten – kan een gebouw meebewegen met pedagogisch-didactische ontwikkelingen? – of een gezond binnenmilieu en ventilatie. Het kwaliteitskader sluit volgens Van Zandwijk aan bij het geüpdatete Programma van Eisen Frisse Scholen.

Het is te veel om op te noemen, maar om een indruk te geven, noemt Van Zandwijk wat voorbeelden van criteria uit het kader. Zo rept het document over het schoolplein als waterberging, maar ook als maatschappelijke buitenruimte waar bijvoorbeeld de buurtsportcoach een plek vindt voor gezonde activiteiten. De tekst geeft handvatten hoe je het milieu kunt sparen, onder meer door halen en brengen op de fiets te stimuleren. Het kwaliteitskader helpt besturen en scholen dus om vanuit een breed perspectief aan hun huisvesting te werken. En het geeft houvast voor het bepalen wanneer de kwaliteit op alle relevante terreinen in orde is.

Basiskwaliteitscriteria als ‘APK’

In zijn adviseursrol werkt Meijboom dagelijks met het kader, waaraan hij zelf heeft meegeschreven. In zijn werkgebied Amsterdam-Noord lopen momenteel tien nieuwbouwprojecten en de nodige renovatietrajecten. Bij de aanbesteding is het kader meegenomen en de resultaten van afgeronde projecten worden er ook na afloop aan getoetst. Meijboom: ‘Amsterdam heeft stevige ambities. In het meerjarig bouwplan, gemaakt door de schoolbesturen in de stad, staat dat we vóór 2050 maar liefst 80 nieuwe scholen willen bouwen, inclusief alle gebiedsontwikkeling. In dat meerjarenplan speelt het kwaliteitskader een grote rol.’ Het document gaat volgens Meijboom zeker ook helpen bij het gesprek over het Integraal Huisvestingsplan (IHP), dat elke gemeente vanaf 2023 moet maken.

Een handig hulpmiddel in het nieuwe kwaliteitskader is een bijlage met 25 basiskwaliteitscriteria. Die maken een afweging tussen renovatie of nieuwbouw mogelijk, of het vergelijken van schoolgebouwen. En ze helpen bij het prioriteren in het IHP, aldus Van Zandwijk. ‘Besturen hadden behoefte aan een soort APK, een checklist die alle criteria als het ware in een notendop samenvat. Zodat je weet waar je op kunt sturen, zonder je te verliezen op detailniveau.’ Meijboom vindt het een handige toevoeging. ‘Wij scoorden het kwaliteitskader altijd al met kleuren: rood, oranje of groen. Je denkt zo systematischer na over hoe het er over de hele linie voorstaat met je huisvesting. En wat je kunt verbeteren zonder klakkeloos ambitie op ambitie te stapelen.’

Levend document

Zeker in de stad krijg je de seinen overigens niet altijd op groen, vervolgt Meijboom, al was het maar omdat die ene blinde gevel pal naast je school er soms nu eenmaal staat. Van Zandwijk herkent dit. Hij onderstreept dat het kader een hulpmiddel is, een levend document dat steeds moet worden bijgesteld op basis van praktijkervaringen en feedback van gebruikers. ‘Met de herziene versie gaan we weer verder in gesprek met de sector. We willen het collectieve leervermogen maximaal benutten en de doorontwikkeling van het kader voeden met kennis en ervaringen uit de praktijk. We gaan ook weer meekijken met wat er echt gebeurt als scholen en besturen het kader gebruiken. Wat werkt goed en wat kan beter?’ Want hoe goed doordacht een document ook is, de praktijk is uiteindelijk de echte toets.

Meijboom illustreert het met een voorbeeld van een recent opgeleverd project. ‘Dat nieuwe gebouw is op papier vrijwel energieneutraal. Maar als bij windkracht 5 de zonwering vanwege de veiligheid automatisch omhoog gaat en je moet vervolgens koelen, ziet de energiebelasting er toch ineens heel anders uit dan je had berekend.’ Meijboom vindt dat het kader zich goed leent voor een voortdurende feedbackloop waarin dit soort zaken wordt meegenomen. ‘De oplossingen die je in de praktijk bedenkt, kun je heel goed terugvertalen naar het document. Wij sturen het trouwens meteen bij de aanbestedingsstukken mee, zodat alle partijen het kwaliteitskader vanaf dag één op hun netvlies hebben. Het is bij ons beslist geen stuk dat ergens in een la ligt.’

Kleine besturen

Een concreet en praktisch bruikbaar instrument, dus. Wel ziet Meijboom verschillen tussen de grote en kleine besturen, waar misschien maar eens in de tien jaar een nieuwbouw- of renovatieproject speelt. ‘Ik zit in de kennisgroep onderwijshuisvesting van de PO-Raad. Daar zitten ook de kleinere besturen aan tafel, en die zijn vaak wel meer op zoek naar hoe het allemaal werkt.’ Voor Van Zandwijk is het juist een mooie uitdaging om alle besturen goed te ondersteunen. ‘Het belangrijkste is dat de sector huisvesting integraal benadert. Wat hebben we en waar willen we met elkaar naartoe? Ik hoop dat het kwaliteitskader ervoor zorgt dat we daarover steeds meer met elkaar in dezelfde taal kunnen spreken.’

‘Bouwen aan de wereld van morgen’

De titel van het Kwaliteitskader Huisvesting – ‘Bouwen aan de wereld van morgen’ – zegt veel over de reikwijdte van het document. Het gaat om meer dan het gebouw op zich. Het uitgangspunt: een goed schoolgebouw heeft een positief effect op het gedrag, welbevinden en leerproces van de leerlingen en leraren die het gebouw dagelijks gebruiken. In de nieuwe versie zijn de kwaliteitseisen ten aanzien van gezondheid (Frisse Scholen 2021), duurzaamheid (wetgeving & sectorale routekaart), toegankelijkheid (inclusiviteit) en de buitenruimte (VNG-modelverordening/Klimaatadaptie) aangescherpt, zodat de kwaliteitscriteria aansluiten op de actualiteit. Deze criteria zijn richtinggevend en geen norm. Het kader kijkt verder dan de minimum Bouwbesluiteisen, en ook breder dan de technische eisen ten aanzien van het binnenmilieu en duurzaamheid. Het Kwaliteitskader Huisvesting is tot stand gekomen op verzoek van de PO-Raad, VO-raad en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), en met inbreng van huisvestingsprofessionals uit het onderwijs en van gemeenten. Stuur voor feedback, vragen en/of ervaringen een mail naar Ruimte-OK.

Onze professionals staan voor je klaar

Stel je vraag of zoek een opleiding

Contact met de Juridische Helpdesk

Heb je een juridisch vraag? Als lid van de PO-Raad kun je via de pagina van de Juridische helpdesk je vraag stellen op Mijn PO-Raad (na het inloggen in het ledenportaal).

Voor dringende vragen bel met 030 - 31 00 933. We zijn bereikbaar op werkdagen tussen 09.00 – 12.00 uur.

Helpdesk 2 mensen praten