Het Openbaar Ministerie (OM) stopt met het vervolgen van zaken waarbij er geen vrijstelling van leerplicht is verleend vanwege richtingsbedenking tegen scholen door de geloofsovertuiging of levensopvatting van de ouders. Volgens het OM is er “te weinig juridische houvast” om deze zaken te vervolgen. De PO-Raad is hierdoor verrast en bang dat met dit besluit kinderen uit zicht verdwijnen. 

Ouders kunnen in sommige gevallen een vrijstelling van de leerplicht aanvragen, bijvoorbeeld als zij geen scholen in de nabije omgeving kunnen vinden die aansluiten bij hun geloofsovertuiging of levensopvatting. De leerplichtambtenaar beoordeelt de aanvraag tot vrijstelling. Als de leerplichtambtenaar het verzoek afwijst, wordt er een proces-verbaal opgemaakt. In 2024 ging dit om zo’n 160 strafzaken.

Het OM vindt dat het toetsingskader waarmee de leerplichtambtenaren deze vrijstellingen beoordelen, onvoldoende duidelijk is en dat de procedures lang en complex zijn. Bovendien stelt het OM dat de sancties van de rechter “veelal niet geleid hebben tot het alsnog naar school gaan van deze kinderen”. Zij stoppen daarom met het vervolgen van dit soort zaken. 

Kinderen uit zicht

Ingrado – de vereniging voor leerplichtambtenaren – uitte eerder al zorgen in een position paper. Zij waarschuwen ervoor dat leerlingen mogelijk uit beeld verdwijnen en dat het besluit van het OM kan zorgen voor een sterke toename van het aantal ouders dat een beroep zal doen op deze vrijstelling. De leden van Ingrado zien namelijk steeds vaker dat “ouders een beroep op een vrijstelling 5 onder b doen omdat zij thuisonderwijs willen geven. Het beroep op een vrijstelling is de enige mogelijkheid voor ouders om dat te realiseren.” 

PO-Raad deelt zorgen

Het eenzijdige voornemen van het OM heeft de PO-Raad verrast. Het systeem van toezicht en handhaving rond de leerplicht schiet zeker op onderdelen tekort, maar we zien ook dat de Methodische Aanpak Schoolverzuim (MAS) effect sorteert. Bovendien is de huidige Leerplichtwet op dit moment gewoon van kracht. 

De Leerplichtwet moet volgens de PO-Raad eerst kritisch worden bezien, en in overleg met en tussen de samenwerkende ketenpartners worden gewijzigd. Wij pleiten hierin voor meer focus op het bieden van ondersteuning in plaats van handhaving, en meer handvatten voor gemeenten om een rol van betekenis te kunnen spelen. Pas na het aanpassen van de Leerplichtwet kan wat ons betreft een andere aanpak door het OM worden bepaald.

Wij sluiten ons ook aan bij de zorgen van Ingrado: het is zeer onwenselijk als er geen zicht meer is op het welzijn van kinderen. Kinderen en jongeren die uit beeld (dreigen te) raken, moeten daarnaast alternatieven aangeboden krijgen. Zo blijven ze op de radar en stimuleren we dat kinderen zich toch ontwikkelen, ook al gaan ze niet naar school.