Interview

Proeftuin urenuitbreiding: potentieel pakken én koesteren

Veelgehoorde oplossing voor het lerarentekort: leraren met een deeltijdbaan stimuleren meer uren te werken. Makkelijker gezegd dan gedaan, weten veel bestuurders en schoolleiders. Want wat levert het voor een leraar onderaan de streep op, een grotere aanstelling? En hoe combineer je meer werkuren met een jong gezin of andere zorgtaken? Stichting Het Potentieel Pakken (HPP) organiseerde op verzoek van het ministerie van OCW een proeftuin bij Lucas Onderwijs om te kijken wat er wél mogelijk is. Spoiler alert: een kwart van de parttimers op de proeftuinscholen koos voor een urenuitbreiding.

Stel, je bent schoolleider. Er heerst een open sfeer op je school, er is onderling vertrouwen. Een leraar die meer zou willen werken maar vanuit haar persoonlijke situatie niet weet hoe ze dat zou moeten organiseren, zou zich dan toch wel bij je melden? Niet dus, is de ervaring van Erika Kraai, schoolleider van de Carolusschool in Den Haag. “Toen het bestuur van Lucas Onderwijs mij vroeg of wij proeftuinschool wilden worden, twijfelde ik”, vertelt ze. “Ik vroeg me af: zit hier wel wat voor ons in? Ik ben heel open naar mijn team toe en ging ervan uit dat mensen het zouden aangeven als ze ergens mee zouden zitten of ideeën zouden hebben.”

Kraai stemde toch toe, maar met lage verwachtingen. “Ik heb altijd geroepen: als je meer wilt werken, kom naar me toe, dan denk ik met je mee. Maar tijdens de door HPP begeleide dialoogsessies bleek tot mijn verbazing dat dat niet geland was. Leraren bleken bijvoorbeeld te denken: ik moet echt ‘s ochtends om 8 uur op school zijn want de leerlingen komen om half 9, en daarom kan ik geen extra dag werken want ik moet mijn eigen kind naar school brengen. Het was voor hen een eyeopener dat ik best wilde zoeken naar iemand die de klas wekelijks dat halfuurtje zou overnemen.”

Mogelijkheden inventariseren

Dit speelde in najaar 2021, tijdens dialoogsessies met het team. Het team van Stichting Het Potentieel Pakken was toen al meer dan een jaar aan de slag met Lucas Onderwijs om de deeltijdfactor te verhogen – de pandemie hielp uiteraard niet.

Wieteke Graven, oprichter van Het Potentieel Pakken: “We hebben eerder interventies voor de zorgsector ontwikkeld en zijn daarom nu begonnen met een sectorbrede verkenning. We deden deskresearch, analyseerden arbeidsmarktdata en spraken mensen uit het veld. Daarnaast zetten we een enquête uit onder 17 Lucas Onderwijs-scholen: is er interesse om meer te gaan werken? Liggen er, gezien het personeelsbestand op deze school, kansen?” Die inventarisatie leverde een positief beeld op. Want terwijl 1 op de 7 leraren een kleine deeltijdbaan heeft van minder dan 0,5 fte (de gemiddelde contractgrootte in het onderwijs bedraagt slechts 28,8 uur), gaf 1 op de 3 leraren bij Lucas Onderwijs aan mogelijk wel meer te willen merken.

Proeftuinscholen

In de wetenschap dat het potentieel er op papier was, ging HPP in een proeftuinsetting met vijf scholen aan de slag. Graven: “We wilden met de schoolleiders en leraren onderzoeken of we het potentieel in de praktijk konden verwezenlijken.” Allerlei gesprekssessies in verschillende vormen volgden. “Als je mensen vraagt of ze meer uren willen werken, dan denken ze vanuit de bestaande context, vol mitsen en maren. Daarom moet de vraag niet zijn: wil je meer uren werken, maar: wat is er voor jou nodig om meer uren werken mogelijk te maken?” Denken in mogelijkheden, dus. Een flexibele houding van schoolleiding en werkgever bleek belangrijk.

C’est le ton

Net als de manier waarop schoolleiders het gesprek over een eventuele urenuitbreiding voeren. Een door HPP ontwikkelde gesprekshandleiding hielp hen daarbij. Kraai: “Eerst reageerden teamleden met ‘moet dit er ook nog bij, moeten we nu ook al het lerarentekort oplossen?’ Toen ik uitlegde dat het juist ging over wat zij nodig zouden hebben, veranderde de sfeer en werd het gesprek heel oplossingsgericht.” “Het kiezen van de juiste toon en boodschap van wat dit wel en niet is, komt heel nauwkeurig en verschilt per team of organisatie”, is de ervaring van Graven (HPP). “Dit is een gevoelig onderwerp dat dicht bij persoonlijke keuzes komt.”
 

Op haar Carolusschool hebben de open gesprekken in ieder geval geholpen, vertelt Kraai: collega’s begrijpen elkaars keuzes en overwegingen beter. Pien van der Pol, die als projectmanager bij HPP ook ervaring in de zorgsector opdeed, weet welke voordelen dat met zich meebrengt: “Als je elkaars persoonlijke situatie kent dan ben je bereid meer voor elkaar te doen en bijvoorbeeld even in te springen. Daarom is het belangrijk om elkaar hierover echt te spreken, even los van de waan van de dag.”

Inzicht

Weinig verrassend: mensen willen geen urenuitbreiding als dat financieel niet loont. Ons belastingstelsel moedigt meer werken meestal niet aan en kinderopvang is vaak duur en niet flexibel. En dan is er nog de onduidelijkheid: wat levert het nou op, een dag meer werken? Van der Pol: “Het is vanwege toeslagen en kortingen voor mensen heel complex om uit te zoeken wat er onderaan de streep overblijft als je meer gaat werken. Daarom hebben wij met WOMEN Inc. en het Nibud de Werkurenberekenaar ontwikkeld, een tool die mensen snel inzicht geeft in de financiële consequenties van urenuitbreiding.”

Meer werken, is hard werken

En dan zijn er nog de beperkingen van de cao en andere kaders en richtlijnen die maken dat mensen denken dat er maar weinig ‘kan’. Toch blijkt er vaak best ruimte te zijn, weet Van der Pol: “Scholen hebben bijvoorbeeld meer flexibiliteit om de vakanties in te delen dan ze vaak denken. Zo besloot één van de deelnemende scholen besloot een ‘jokerdag’ in te zetten, waarmee leraren af en toe een vrije dag kunnen nemen.”

Veel scholen hebben diep ingesleten ‘schoolregels’, constateert Graven: “Die gaan over hoe laat je er moet zijn, en wie welke taak moet uitvoeren. Juist over die taaie veronderstellingen moeten teams het gesprek aangaan. Vaak blijkt dan dat het niet altijd precies zo zit als gedacht.” En los daarvan: de deeltijdnorm is diep ingesleten in Nederland en zeker in het onderwijs. “Wij hebben bij HPP geen toverstaf. ‘Meer werken is hard werken’, zeggen we altijd. Er is een systemische verandering nodig als we de deeltijdfactor willen verhogen.”

Duurzaam inzetbaar

Bij dit alles gaat het zeker niet alleen om meer werkuren, maar ook om duurzame inzetbaarheid. Graven: “Als je de medewerker centraal zet in gesprekken over wensen en verwachtingen, dan draagt dat bij aan het terugdringen van het verzuim en verloop. Het maakt het bestuur een aantrekkelijke werkgever en de directeur een goed schoolleider. Soms bereiken we met een team nauwelijks urenuitbreiding, maar als mensen zich gehoord voelen en daardoor het overeengekomen aantal uren blijven werken terwijl ze wilden minderen, dan is dat óók winst”.  Directeur Kraai herkent dit. “Eén leraar uit mijn team heeft besloten om een jaar later met pensioen te gaan, omdat we hebben kunnen regelen dat ze tijdens het schooljaar twee weken op vakantie kan. Dat was voor haar belangrijk. Een ander gaat een dag meer werken omdat ze die extra dag een halfuurtje later mag beginnen.” Spannend is dit allemaal wel, vindt ze. “Ik kan dit niet voor alle 35 teamleden regelen. Dus ik ben benieuwd naar het langetermijneffect.”

Werkdruk

Nog een aspect van duurzame inzetbaarheid: mensen die meer uren werken hebben vaak minder last van werkdruk. De enquête bij Lucas Onderwijs bevestigde dat beeld: leraren met aanstellingen van 25 -29 uur voelden de meeste werkdruk. In de zorgsector bleek eerder al dat de hoogste verzuimpercentages voor rekening komen van medewerkers met een contract van 18-22 uur. Daarnaast verliezen deeltijders met kleine contracten veel tijd aan overdracht en afstemming.

Dialoog

Ondertussen heeft 25% van de deeltijdleraren van de proeftuinscholen gekozen voor urenuitbreiding, meestal als gevolg van geboden flexibiliteit. Ook bij duurzame inzetbaarheid speelt dat meedenken een belangrijke rol. Schoolleider Kraai is benieuwd naar andere creatieve oplossingen. “Er zijn misschien nog wel meer mogelijkheden.” Graven ziet veel waarde in een dialoog tussen schoolleiders. “Jullie bepalen zelf de spelregels. Het is goed om met elkaar te praten, dan komen de ideeën vanzelf. Heel verfrissend.”

Oproep: pilot urenuitbreiding

Na het succes van de proeftuinen ontwikkelt Stichting Het Potentieel Pakken op verzoek van OCW een schaalbaar concept voor de hele sector. Drie schoolbesturen kunnen elk met drie scholen dit aangepaste format testen vanaf september 2022. Wil je meer weten of jouw bestuur aanmelden? Kijk op de website van Stichting Het Potentieel Pakken

Onze professionals staan voor je klaar

Stel je vraag of zoek een opleiding

Contact met de Juridische Helpdesk

Heb je een juridisch vraag? Als lid van de PO-Raad kun je via de pagina van de Juridische helpdesk je vraag stellen op Mijn PO-Raad (na het inloggen in het ledenportaal).

Voor dringende vragen bel met 030 - 31 00 933. We zijn bereikbaar op werkdagen tussen 09.00 – 12.00 uur.

Helpdesk 2 mensen praten