Lesobservatie-instrument: Junior Leraar (Hogeschool van Amsterdam)

Lesobservatie-instrument met gecombineerde invalshoeken

Doel

Vanuit het project Junior Leraar van de Hogeschool van Amsterdam is een begeleidingsinstrumentarium ontwikkeld dat ten doel heeft om startende leerkrachten te ondersteunen bij de verdere ontwikkeling van hun competenties. Het instrumentarium heeft vooral tot doel om een professionele dialoog tussen starter en een coach/ begeleider te faciliteren die kan bijdragen aan de ontwikkeling tot bekwame leerkracht. Een deel van het instrumentarium kan ook worden ingezet als observatie instrument.  De instrumenten kunnen flexibel ingebed worden in het personeelsbeleid en begeleidingsprogramma’s binnen scholen, zowel ten behoeve van begeleiding als ten behoeve van beoordeling.

Wat wordt gemeten? 

Op basis van een analyse van verschillende competentie-instrumenten (de bekwaamheidseisen, het ICALT instrument, competentiematrixen van pabo’s, de KBA Kijkwijzer en andere kijkwijzers) is een selectie gemaakt van 23 competenties gericht op:

• Pedagogische bekwaamheid (een veilig en stimulerend leerklimaat,  bevorderen gevoel van competent zijn, bevorderen van autonomie, het creëren van een contextrijke leeromgeving)
• Vakdidactische bekwaamheid (motiveren van leerlingen, gestructureerde en heldere instructie, leerstrategieën, activerende didactiek, differentiëren, zelfstandig werken)
• Collegiale samenwerking (delen en deelnemen, doelmatig contact met de omgeving, interactie met collega’s).

De competenties zijn uitgewerkt naar beoogd resultaat bij leerlingen en het daarvoor in te zetten waarneembaar gedrag van leraren. Bij elke competentie is een aantal reflectievragen geformuleerd. Deze vragen kunnen een handvat bieden voor zelfreflectie en kunnen worden gebruikt als input voor begeleidingsgesprekken. In de standaard zijn twee niveaus uitgewerkt: startbekwaam (junior) leraarschap en (basis)bekwaam leraarschap. Het is de verwachting dat een startende leerkracht zich in circa drie jaar kan ontwikkelen van startbekwaam naar (basis)bekwaam leraar.

Gebruik

Kern van het instrumentarium is een set van 23 dialoogkaarten  die in gezet kunnen worden bij begeleidingsgesprekken over het handelen van de leraar en over de opvattingen die dat handelen drijven. Daarbij kan gekozen worden voor een selectie uit de 23 kaarten, die coach en starter op dat moment relevant achten. Observaties die aan de hand van de dialoogkaarten plaatsvinden worden niet opgeslagen of genormeerd.

De dialoogkaarten zijn zowel beschikbaar als box, als pdf (gratis) en als app (gratis).

Aanvullend aan de dialoogkaarten is een digitale scan beschikbaar die een starter meerdere keren per jaar kan laten invullen. Die scan wordt zowel door de starter zelf ingevuld als door de coach als een collega of schoolleider. De scan laat de verschillen tussen de respondenten zien, evenals de ontwikkeling in de loop van de tijd. Kosten voor het gebruik van de scan bedragen eenmalig € 30,00 (12 scans over drie jaar). Tenslotte is een assessmentprocedure ontwikkeld waarmee de inductieperiode afgesloten kan worden en waar de dialoogkaarten en scan een sleutelrol spelen.

De beschrijving van de 23 bekwaamheden, de dialoogkaarten, de app, de digitale scan en het assessment kunnen in combinatie met elkaar worden ingezet of los van elkaar.  Daarmee is het instrument flexibel inzetbaar in uiteenlopende contexten en begeleidingsprogramma’s. Inzet zal in de meeste gevallen gebeuren op initiatief van de coach of begeleider. Desgewenst kan vanuit de HvA voorzien worden in training van coaches.

Gebruik van het instrumentarium vraagt wel een systematische inbedding in het begeleidingsprogramma en daarmee in het personeelsbeleid van de school. De dialoogkaarten kunnen ook breder ingezet worden in een team om de dialoog te voeren over de bekwaamheden van (ervaren) leraren en de ontwikkeling daarvan.

Inhoudelijke onderbouwing

Het instrumentarium is ontwikkeld vanuit een expliciete visie op de bekwaamheid van leraren, waarbij zowel aandacht is voor het zichtbare handelen als voor de onderliggende drijfveren en opvattingen van stratende leraren. Onderliggend is ook een expliciete visie op het leren van leraren. De producten zijn in nauwe samenspraak met Amsterdamse schoolbesturen tot stand gekomen. Daarnaast is gebruik gemaakt van de inzichten uit onderzoek naar het leren van leraren en de problematiek van startende leraren.

De onderbouwing van het instrumentarium is vastgelegd in diverse documenten, o.a. in het boek Startende leraren in het po en vo. Goede begeleiding aan het begin van de loopbaan, van Marco Snoek (Uitgeverij Pica, maart 2018).

Externe validering

Het begeleidingsinstrumentarium is niet ontwikkeld als gestandaardiseerd observatie-instrument, maar vooral als handvat voor het begeleidingsgesprek tussen coach en starter. De dialoogkaarten en de onderliggende competentiegebieden zijn daarom niet gevalideerd t.a.v. interne schaalconsistentie  op consistentie bekwaamheidsbeschrijving zijn daarom niet  gevalideerd. Momenteel wordt nog wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd naar de assessmentprocedure.

Tijdsbeslag en kosten

De kosten voor een box met een set dialoogkaarten bedragen € 35,00. Gebruik van de digitale scan bedraagt € 30,00. De overige instrumenten zijn gratis beschikbaar.

Lesobservatie-instrument: Junior Leraar (Hogeschool van Amsterdam)