2022. Wat een jaar. Het jaar van de oorlog in Oekraïne. Van wreedheid die we ons aan het begin van dit jaar niet konden indenken. Een oorlog die ook in Nederland de huiskamers en scholen binnenkwam. Niet alleen via de schermen, maar ook echt: vluchtelingen die we hebben verwelkomd, tot op de dag van vandaag, die we een plek proberen te geven in het Nederlandse onderwijs. En indirect: via de stijgende energieprijzen kwam de oorlog binnen bij gezinnen en klaslokalen.

Het was ook een jaar van meerdere politieke crises. Stikstof en migratie, beide een splijtzwam in de samenleving, beide een crisis geworden als gevolg van eerdere keuzes van diezelfde politiek. ‘Zwalkend overheidsbeleid’ noemde de dit jaar wederom onmisbare Johan Remkes dat. Het deed het nog maar net aangetreden kabinet wankelen.

Opvallend is dat ondanks al dat andere nieuws het onderwijs – terecht - veel aandacht kreeg dit jaar. We begonnen ook in het onderwijs dit jaar met een crisis: de derde coronagolf. Het was vorig jaar rond deze tijd zelfs onzeker of de scholen wel gewoon open mochten na de kerstvakantie. Dat kon wel gelukkig, maar tot diep in het voorjaar werden klassen en soms hele scholen naar huis gestuurd door de vele omikronbesmettingen.

Er was ook goed nieuws te melden over het onderwijs. Eindelijk kwamen structurele middelen beschikbaar voor kwaliteit, voor kansen voor kinderen en voor de arbeidsmarkt. Drie maanden na de start van het nieuwe kabinet konden we de loonkloof dichten. We zijn nader tot elkaar gekomen in de aanpak van de grote personeelstekorten in onze sector. Er liggen doorbraken in het verschiet op enkele belangrijke thema’s: regionale samenwerking, onderwijstijd, bevoegdheden en opleidingen. 

Dat neemt niet weg dat de al eerder zichtbare trends zich versterkt doorzetten. De lerarentekorten nemen toe, zowel in de grote steden als in andere regio’s. Datzelfde geldt  voor de – procentueel nog grotere – schoolleiderstekorten. Dat we als onderwijssector en kabinet nader tot elkaar komen is dan ook bittere noodzaak.

Tegelijkertijd moeten we reëel zijn. Inmiddels is in zo ongeveer alle sectoren een schreeuwende behoefte aan personeel. Denk aan de wachtrijen op Schiphol, al die treinen die niet rijden, dat je vaak geen plek kan vinden in de kinderopvang. In de zorg zijn de tekorten vaak nog groter dan in het onderwijs. En de meeste tekorten zijn structureel, omdat we de demografische trends tegen hebben. 

We moeten alles op alles zetten om de personeelstekorten in het onderwijs aan te pakken. Daarvoor is commitment en wederzijds respect tussen werkgevers, werknemers, politiek en overheid onmisbaar. We hebben betere plannen nodig en de goede plannen die er zijn moeten we ter hand nemen. Maar zelfs als dat allemaal lukt, moeten we nog steeds de ongemakkelijke waarheid onder ogen zien: we hebben daarnáást duurzame strategieën nodig die ons beter leren omgaan met tekorten. Vooral in de grote steden wordt daar nu noodgedwongen ervaring mee opgedaan.

Het is een precaire balans. Aan de ene kant wil je maximaal de druk houden op de ambitie om zoveel mogelijk bevoegde en bekwame leraren voor de klas te hebben. Aan de andere kant moet je leren van de ervaringen met wat wel ‘anders organiseren’ wordt genoemd. Met minder mensen toch kwaliteit leveren en kansen voor kinderen bieden. Door slim personeelsbeleid, meer ondersteunende functies, samenwerking met cultuur-, sport- en andere organisaties, zijn er gelukkig mogelijkheden.

Het wordt een van de grote uitdagingen voor het komende decennium. Het zou mooi zijn als de overeenstemming over de aanpak van personeelstekorten zich verbreedt tot het zoeken naar en overeind houden van die balans. En laten we daarbij vooral ook leren van andere sectoren en nog veel meer de samenwerking daarin zoeken. Het wordt een zoektocht – een woord dat ik minister Wiersma de laatste tijd steeds vaker hoor gebruiken in de Tweede Kamer.

Ik wens ons allemaal voor 2023 heel veel succes met deze zoektocht, en ik hoop dat we elkaar daar steeds beter in kunnen vinden.