Onlangs was ik op een basisschool in Den Haag. Ik sprak een lerares, sinds twee jaar in het bezit van een pabo-diploma, daarvoor was ze leraarondersteuner. Vorig schooljaar gaf ze les aan 18 kinderen, sinds de zomervakantie heeft ze de verantwoordelijkheid over twee klassen van zo’n 25 kinderen. Vijftig kinderen op één leraar dus, in dit geval ondersteund door een startende zij-instromer en een onderwijsassistent.

Dit is slechts een illustratie van wat er gaande is in ons primair onderwijs. Het leraren- en schoolleiderstekort is het grootst in de grootste steden, maar manifesteert zich in steeds meer delen van het land. Zeeland bijvoorbeeld: het is daar gelukt om de teams te completeren, maar de pool met vervangers is leeg, dus zodra er een leraar ziek wordt ontstaat er een probleem.

Ondanks alle al genomen maatregelen wordt het steeds moeilijker om leraren en schoolleiders te vinden. Na een aantal jaren van stijging daalt de instroom op de pabo’s helaas weer. Langzaam maar zeker ontwikkelt het personeelstekort zich tot een van de grootste bedreigingen voor de kwaliteit die we in de geschiedenis van ons onderwijs hebben meegemaakt. Het is daarmee ook één van de grote maatschappelijke kwesties van dit moment, van grote betekenis voor de toekomst van onze kinderen.

Sluipende crisis

Gelukkig is het besef van deze sluipende crisis meer en meer aan het doordringen. We weten steeds beter wat er aan de hand is en op vele plekken zijn goede initiatieven genomen. Zo is het aantal zij-instromers fors toegenomen: steeds meer mensen van buiten het onderwijs willen hun steentje bijdragen. Ook is het heel goed nieuws dat de Tweede Kamer heeft besloten om stevig te investeren in de salarissen in het primair onderwijs; dat maakt werken in deze mooie sector aantrekkelijker. Zoals vaker gezegd: het leraren- en schoolleiderstekort is een structureel probleem en vergt daarom structurele investeringen.

De blik wenden naar de politiek alleen is niet genoeg, binnen de onderwijswereld moeten we ook naar onszelf kijken. 

Veelkoppig monster

Maar we weten ook dat het niet genoeg is. Het leraren- en schoolleiderstekort is een veelkoppig monster. We moeten tegelijkertijd vele verschillende maatregelen nemen. Maatregelen gericht op het vergroten van de instroom in de opleidingen. Maatregelen gericht op behoud en ondersteuning van het zittende personeel, zeker ook de startende leraren. Maatregelen gericht op de manier van organiseren, zodat leraren en schoolleiders meer aan hun eigenlijke werk toekomen. En betere randvoorwaarden, zoals de schoolgebouwen, nu vaak verouderd, en dat is niet goed voor het werkklimaat.

We doen al veel, maar het kan beter. En op een heel belangrijk punt kan én moet het zeker beter, en dat is de samenwerking in het onderwijs. De blik wenden naar de politiek alleen is niet genoeg, binnen de onderwijswereld moeten we ook naar onszelf kijken. En eerlijk is eerlijk: er zijn in Nederland grote verschillen in de mate waarin wordt samengewerkt. Gelukkig gaat het steeds beter, zijn er steeds meer goede voorbeelden, maar als we echt iets willen veranderen moet er een forse tand bij.

Het gaat over vele vormen van samenwerking. De basis moet worden gelegd met een breed gedeelde lange termijnvisie op de arbeidsmarkt in het onderwijs. Eén kabinetsperiode is niet genoeg, we moeten minstens tien jaar vooruit denken.

Geen concurrentie maar samenwerking

Het gaat om samenwerking tussen scholen en opleidingen in de verschillende regio’s; de arbeidsmarkt werkt immers hoofdzakelijk regionaal. Tussen scholen en besturen onderling; er wordt nog steeds op veel plekken gestreden om personeel, tegen het gemeenschappelijk belang in. 

Samenwerking tussen de werkgevers en werknemers in het onderwijs; bestuurders, schoolleiders, leraren en ondersteuners kunnen elkaar enorm versterken. Samenwerking tussen de verschillende onderwijssoorten; zo is het hoogst noodzakelijk dat de academische lerarenopleidingen en de pedagogische academies in het hbo een gezamenlijke visie ontwikkelen op het opleidingsaanbod van de toekomst.

Ook de samenwerking tussen de overheid en de onderwijssector kan beter. Een deltaplan om de dramatische personeelstekorten in het onderwijs te bestrijden is een gezamenlijke opgave, waarin geen plaats meer is voor de vele incidentele maatregelen die de laatste jaren zijn genomen. Van de politiek mag een stabiele koers worden verwacht; de onderwijswereld kan daardoor floreren. En dat zou zomaar kunnen lukken, want uiteindelijk willen we allemaal goed onderwijs voor ieder kind.

(Deze blog is een uitwerking van mijn inleiding tijdens het Rondetafelgesprek over de personeelstekorten in het onderwijs in de Tweede Kamer op 29 september jl.)