Burgerschap

Met burgerschapsonderwijs zorgen we ervoor dat leerlingen na hun basisschooltijd weten wat de basiswaarden van onze samenleving zijn en dat zij hier respect voor hebben. Bovenal is de basisschool de uitgelezen plek om veel met deze waarden te oefenen. Maar iedere school heeft daarnaast zijn eigen normen en waarden. Het is daarom belangrijk dat scholen en besturen hun eigen visie en context vertalen naar burgerschapsonderwijs in de klas. Het project Burgerschap op de basisschool helpt hierbij. 

Scholen doen vaak al van alles. Een gastles van iemand uit het bedrijfsleven. Een bezoek aan een verzorgingstehuis. Een project over klimaatverandering. Hoe behoud je als bestuurder de focus als je wordt ingehaald door de waan van de dag? Het is belangrijk dat elke school een doelgerichte en planmatige aanpak maakt en een eigen verhaal bouwt. Het project Burgerschap op de Basisschool, dat de PO-Raad samen met Stichting School & Veiligheid uitvoert, helpt. We zorgen voor het verstrekken van informatie, het geven van advies en het delen van praktische hulpmiddelen. Zo wordt helder waar je het voor doet en werk je doelgericht en samenhangend aan burgerschap.

Wat doet de PO-Raad?

Scholen zijn sinds 2006 wettelijk verplicht om aandacht te geven aan burgerschap. Dit vanuit de gedachte dat zij, naast ouders en verzorgers, een belangrijke rol hebben om kinderen die kennis en waarden bij te brengen die ze nodig hebben om volwaardig deel te kunnen nemen aan onze democratische rechtstaat en vreedzaam met anderen samen te leven. Momenteel ligt er een wetsvoorstel dat verduidelijkt wat er onder burgerschap wordt verstaan en maakt het planmatig vormgeven ervan tot een verplichting.

Ook is er binnen Curriculum.nu een voorstel uitgewerkt voor het leergebied Burgerschap, waarvan de opbrengsten de basis kunnen gaan vormen van nieuwe kerndoelen. Beide zijn nog in behandeling, maar de ontwikkelingen vormen aanleiding voor de PO-Raad om extra ondersteuning te bieden aan scholen. Dit doet de PO-Raad samen met Stichting School & Veiligheid.

Heb je vragen over het programma of wil je meer weten? Neem da contact op met Melchior Hendriks (beleidsadviseur). 

Trefwoorden

Laatste nieuws

Naar het nieuwsoverzicht

Aanbevolen

Volledige selectie

Agenda

Komende evenementen

Meer agenda-items

Wil je op jouw school aan de slag met burgerschap?

Bekijk het stappenplan

Wetgeving en kern- doelen

Wat verandert er op dit moment op het gebied van burgerschap? 

Lees meer

Veelgestelde vragen

  • Wat wordt nu precies verplicht in het wetsvoorstel?

    Scholen houden ruimte om zelf inhoud en vorm te geven aan burgerschapsonderwijs. Dit is in lijn met de vrijheid van onderwijs. Met het wetsvoorstel wordt er wel een gemeenschappelijke verbindende kern verplicht gesteld voor alle scholen waarop het onderwijs zich in ieder geval herkenbaar dient te richten:

    • Kennis van de democratie en rechtstaat zelf, alsmede de grondrechten.
      Het gaat voor het primair onderwijs over kerndoel 36, 37, 38 en 39. Zie ook de domeinbeschrijving.
       
    • Kennis van, inzicht in de werking van en respect voor de achterliggende abstracte basiswaarden, ook in hun onderling verband.
      Deze waarden vormen de basis van en de verbindende factor binnen onze diverse samenleving en zorgen ervoor dat mensen met uiteenlopende waarden en normen vreedzaam met elkaar samen kunnen leven. Uit het overkoepelend uitgangspunt van menselijke waardigheid volgen drie algemeen aanvaarde en twee onlosmakelijk verbonden waarden:
      • Vrijheid: alle mensen in Nederland zijn vrij om te denken en te doen wat ze willen, zolang ze daarbij de vrijheid en gelijkwaardigheid van anderen respecteren.
      • Gelijkwaardigheid: iedereen in Nederland is gelijkwaardig aan elkaar en is gelijk voor de wet.
      • Solidariteit: gemeenschappelijke waarden die betrekking hebben op de omgang tussen mensen, zoals respect, verdraagzaamheid, integriteit en verantwoordelijkheidszin.
      • Tolerantie.
      • Verantwoordelijkheid.
         
    • Het ontwikkelen van sociale en maatschappelijke competenties.
      Leren functioneren vereist niet alleen theoretische kennis, maar ook competenties. Democratie gaat ook om sociale omgang tussen mensen. Leerlingen leren op school samen te werken en te leven, om te gaan met maatschappelijke speregels, hun eigen identiteit te ontwikkelen, hun mening te vormen en die van anderen te respecteren. Op jonge leeftijd spitst de ontwikkeling van competenties zich toe op de begeleiding bij de sociale en emotionele ontwikkeling, en naarmate leerlingen ouder worden komen daar complexere maatschappelijke vraagstukken bij.
       
    • Een respectvolle oefenplaats bieden waarin actief geoefend kan worden met de basiswaarden en burgerschapsvaardigheden geïnternaliseerd worden.
      Immers geef je burgerschap niet alleen vorm in het formele curriculum, maar breng je het ook in de praktijk. De school heeft grote vrijheid hier zelf kleur aan te geven vanuit de eigen identiteit. Er zijn enkele centrale spelregels die gehanteerd en voorgeleefd dienen te worden, waarop ook de Inspectie zal toetsen: vrijheid van meningsuiting, gelijkwaardigheid en het afwijzen van discriminatie, verdraagzaamheid en het afwijzen van onverdraagzaamheid (ook wel tolerantie genoemd), onderling begrip en respect, en autonomie van leerlingen.

  • Hoe verhoudt het wetsvoorstel zich tot de vrijheid van onderwijs?

    Burgerschap is een ingewikkeld begrip. Welke invulling eraan wordt gegeven en welke aspecten benadrukt worden, kan ook verbonden zijn met specifieke waarden en normen die voortkomen uit godsdienstige, levensbeschouwelijke of pedagogische grondslag. Bovendien kunnen scholen en hun omgeving sterk verschillen. Scholen houden in de lijn met de vrijheid van onderwijs daarom veel ruimte om zelf inhoud en vorm te geven aan burgerschapsonderwijs.

    Er zijn hierin grenzen. Scholen moeten hun onderwijs binnen de grenzen van democratische rechtstaat vormgeven. De basiswaarden van de democratische rechtstaat, en de daarbij passende competenties zijn belangrijke gedeelde uitgangspunten en vormen de kern op iedere school. Onderwijs dat de basiswaarden ondermijnt, of leerlingen oproept zich daartegen af te zetten, is strijdig met de wet. Scholen kunnen in het onderwijs eigen opvattingen hebben, maar de burgerschapsopdracht brengt met zich mee dat daarover dialoog plaatsvindt binnen de school. Hierbij zijn tolerantie, positieve verdraagzaamheid en kennis van en respect voor de basiswaarden van de democratische en pluriforme samenleving cruciaal.

  • Wat moet er over burgerschap staan in het schoolplan en in de schoolgids?

    In het schoolplan zijn de volgende zaken opgenomen:

    • Een uitwerking van de burgerschapsopdracht in de beschrijving van het onderwijskundig beleid. Met daarin ook hoe de school zorgt voor een cultuur en oefenplaats waarin de basiswaarden centraal staan. Dit beleid is doelgericht en samenhangend.
    • Het is duidelijk hoe dit gemonitord wordt.
    • Er is vastgelegd hoe leraren ondersteund en gefaciliteerd worden.
    • In schoolgids worden bij de doelen van het onderwijs de doelen op het terrein van burgerschapsvorming meegenomen en de resultaten die worden nagestreefd. Ook hier worden uitkomsten uit de monitoring, en de genomen maatregelen daarop, vermeld.

Veelgestelde vragen